19. júní - 19.06.2015, Blaðsíða 65

Ársrit Kvenréttindafélags Íslands | 63
Yfirskrift þessarar greinar er Fjórða
bylgjan spurningarmerki. Í þessari grein
velti ég fyrir mér hvort að við stöndum
mögulega við upphaf nýrrar femín­
ískrar bylgju, og velti fyrir mér hvernig
sú bylgja gæti litið út. Greinin fjallar að
mörgu leyti meira um spurningarmerkið
í titlinum en orðin sjálf.
Í greininni varpa ég fram þeirri
hugmynd að við stöndum nú við upphaf
fjórðu bylgju femínískrar hugmynda­
fræði, nýrrar byltingar kven­ og kyn frels­
is. Ég mun fara um víðan völl í greininni,
hugrenningar mínar eru hálfsoðnar og
hikandi, varkárar, eins og við má búast
þegar þessi hugmyndafræðilega bylting
er enn ekki staðfest, er enn ekki skjal­
fest, þegar bylgjan er enn ímynduð.
Ég ætla að byrja á því að hlaupa á
hundavaði yfir hugmyndina og söguna
bak við bylgjurnar þrjár. Ég mun skella
fram nokkrum gífuryrðum um femíníska
baráttu á þessari nýju öld og að lokum
mun ég fjalla um bók sem kom út fyrir
tveimur árum í Bandaríkjunum eftir
suður­afríska félagsfræðinginn David
Jacobson, en hann heldur því fram að
breytt og bætt staða kvenna sé varanleg
bylting sem mun kollvarpa tugþúsunda
ára gömlum samfélagsmynstrum, bylt­
ing sem mun breyta sjálfri mannsálinni.
Bylgjurnar þrjár
Oft er talað um þrjár bylgjur í
femínískri kvenréttindabaráttu, bæði
hér á landi og erlendis. Fyrsta bylgjan
miðar við 19. öld og fyrstu áratugi þeirra r
tuttugustu og leiddi til mikilla fram­
fara á Vesturlöndum og þar má nefna
kosn ingarétt kvenna. Hér á Ís landi
voru fulltrúar fyrstu bylgjunnar Bríet
Bjarnhéðins dóttir og Kvenréttindafélag
Íslands.
Önnur bylgjan hófst um 1960
og stóð fram eftir níunda áratugnum.
Ýmsir hópar femínista komu fram á
sjónarsviðið, hver með sína hugmynd
um hvernig best væri að ná jafn rétti.
Róttækir femínistar vildu rífa sam­
félagið, þ.e. feðraveldið, upp frá rótum,
sósíalísku femínistarnir töldu verkalýðs­
baráttuna lykilinn að jafnrétti, og frjáls­
lyndu femínistarnir einbeittu sér að lag­
a legu jafnrétti. Rauðsokkahreyfingin
varð til á þessu tímabili hér á Íslandi, sem
og Kvennalistinn.
Þriðja bylgja femínismans hófst á
10. áratug síðustu aldar. Með henni var
lögð áhersla á fjölbreytni og frelsi ein­
staklingsins. Hún gagnrýndi fyrri bylgjur
femínismans harðlega og sagði þær
einsleitar. Hvítar millistéttarkonur höfðu
staðið í fremstu víglínu og lítið pláss var
fyrir minnihlutahópa eins og blökku­
kon ur og samkynhneigðar konur. Þriðja
bylgjan taldi að þegar rauðsokkurnar
og kvennalistakonurnar segðust berjast
fyrir „allar konur“ eða „konuna“ væru
þær bara að tala við og um hvítar konur.
Þessi gagnrýni var að mörgu leyti
réttmæt. Barátta annarrar bylgjunnar
var barátta þar sem millistéttarkonur
voru í forgrunni og hún var óhjákvæm­
ilega háð á þeirra forsendum. Með
þriðju bylgjunni kom áherslan á marg­
breytileika kvenna. Hér á Íslandi lögðum
við þyngri áherslu á einstaklingsfrelsi
en fjölbreytileika. Enda var Ísland þá
kannski einsleitasta land í heimi…
Þriðja bylgjan kenndi okkur að við
værum konur, og að við værum líka ein­
staklingar, með mismunandi langanir og
þarfir. Við gátum ekki lengur af neit að því
sem gerði okkur öðruvísi, því sem skildi
konur að. Við konur værum af öllum
stærðum og gerðum, fátækar og ríkar,
svartar og hvítar. Að vera kvenréttinda­
kona var að vera baráttukona fyrir betri
heimi, fyrir heimi þar sem allar konur
gætu lifað sem sjálfstæðir einstaklingar.
Hins vegar afneitaði þriðja bylgjan fjölda­
samstöðunni og pólitískri baráttu og
þeirri hugmynd að eitthvert eitt siðferði
ætti að undirbyggja samfélag okkar.