Öldrun - 01.02.2001, Page 16

16 ÖLDRUN – 19. ÁRG. 1. TBL. 2001
Efst á DALE listanum tróna Japanir með DALE
líkur 74.5 ár, í öðru sæti Ástralir með 73.2 ár, þá
Frakkar, Svíar, Spánverjar og Ítalir. Íslendingar eru í
19. sæti og Bandaríkjamenn í 24. sæti. Sierra Leone
sem er meðal fátækustu ríkja heims er neðst á list-
anum með 25.9 ára líkur á góðri heilsu og eru lífslíkur
þar 30 árum lægri en í Japan.
Rétt er að benda á að lífslíkur Íslendinga f. 2000 eru
ívið hærri, eða 81,4 ár hjá konum. 1
Umræðan um langlífi fer inn á fleiri svið og má þar
nefna barneignaraldur. Á 20. öldinni hafa lífslíkur
kvenna í iðnþróunarlöndum aukist um u.þ.b. 30 ár. Þær
breytingar hafa ekki orðið til þess að barneignir
kvenna, seint á barneignaraldri, aukist. Þvert á móti
fækkar fæðingum hjá konum 35 ára og eldri og engin
aukning hefur orðið á fæðingum hjá konum 50 ára og
eldri. 2
Kína, Mexikó og víðar) en annars staðar er búist við að
meðaltalið nái þessu marki um 2020. Í Austur-Evrópu
og fyrrum Sovétríkjum er þróunin mjög hæg og jafnvel
dæmi um bakslag í meðalaldri. Færir þetta okkur heim
sanninn um að bágur efnahagur og óstöðugleiki í þjóð-
félagi getur kippt þróuninni aftur á við. Fæðingartíðni
hefur lækkað allverulega í fjölmennum ríkjum, þar
sem fólksfjölgun hefur verið illviðráðanleg: Frá 1970
hefur fæðingartíðni í Brasilíu lækkað úr 5,9 í 3,1, á Ind-
landi úr 5,1 í 2,2, og í Kína úr 5,9 í 3,1. Framvindan í
þróunarríkjum er langt frá því að vera einsleit, en há
fæðingartíðni, lítil þjóðarframleiðsla og innanlandserf-
iðleikar í þriðja heiminum valda áhyggjum um vaxandi
erfiðleika. 1, 6, 12
Mat á lífslíkum
Áhrifavaldar um hvort þróunin gengur eftir eins og
nú er spáð eru á mörgum sviðum – þjóðfélags, heil-
brigðis og efnahags. Hver verður þróunin í krabba-
meinssjúkdómum og hjartasjúkdómum, hver verður
þróunin í beinþynningu? Hvað með HIV? Tekst að
draga úr og jafnvel útrýma reykingum? Hver verða
áhrif fólksflutninga milli landa? Spurningarnar eru
áleitnar enda skiptir framvinda þessara þátta verulegu
máli varðandi lífslíkur og umönnunarþörf. Í Bandaríkj-
unum, koma 60% krabbameinstilfella fram í 65 ára og
eldri, og um fjórðungur aldraðra flyst á dvalarstofnun
eftir mjaðmarbrot. Verulegur munur er á lífslíkum
þeirra sem reykja og hinna – auk þess sem hinir reyk-
lausu geta búist við að eyða færri árum við skerta
sjálfsbjargargetu. Baráttan gegn reykingum getur því
reynst ábatasamt verkefni. Niðurstaða nýlegrar rann-
sóknar frá Hollandi og Bandaríkjunum er að reyklaust
líf lengi lífið um 1,6 ár hjá körlum og að æviárum við
góða sjálfsbjargargetu fjölgi um 2,5 ár. Hjá konum eru
þessar tölur 0,8 ár og 1,9 ár. 10, 11
Horiuchi (2000) telur að lífslíkur eigi jafnvel eftir að
aukast hraðar í iðnríkjum en nú er spáð. Hann ofl.
byggja sína útreikninga þróuninni á seinni hluta 20.
aldar og vísa til þess hve lífslíkur á tímabilinu hafa auk-
ist jafnt og þétt. Einnig er vísað til lækkandi dánartíðni
vegna hjartasjúkdóma, og nú allra síðustu ár krabba-
meinssjúkdóma, örra framfara í tækniþróun og ekki
síst þess að framreikningar hafi síðustu áratugi reynst
varfærnislegir. 6
Á síðasta ári kynnti Alþjóða heilbrigðisstofnun SÞ
nýjan mælikvarða um lífslíkur – DALE kvarða (Disabil-
ity adjusted life expectancy) (Tafla 1). Fróðlegt er að
skoða þær upplýsingar til samanburðar við hefð-
bundna útreikninga. Þar er metið vægi árafjölda við
skerta heilsu og dregið frá lífslengd. Verulegur munur
er á fátækari ríkjum heims og þeim sem búa við bestar
aðstæður og er hlutfallið 14% í þeim fyrrnefndu en um
9 % af lífslengd í þeim síðarnefndu.
Tafla 1
Lífslíkur -DALE, fæddir 1999
DALE 191 ríki
lífslíkur sæti
Danmörk 69.4 28
Ísland 70.8 19
Finnland 70.5 20
Noregur 71.7 15
Svíþjóð 73.0 4
Bretland 71.7 14
Frakkland 73.1 3
Þýskaland 70.4 22
13
Tafla 2
Lífslíkur fæddir 1997
karlar konur
Danmörk 73.6 78.5
Finnland 73.4 80.5
Ísland 74.6 80.9
Noregur 75.5 81.0
Svíþjóð 76.7 81.8
Bretland 74.7 80.6
Frakkland 74.5 82.2
Þýskaland 74.0 80.3
5