Öldrun - 01.09.2001, Blaðsíða 6

6 ÖLDRUN – 19. ÁRG. 2. TBL. 2001
einkennum heilabilunar. Samt töldu flestir þeirra að
þekkingu þeirra væri ábótavant og vildu meiri fræðslu
á þessu sviði. Læknarnir vanmátu tíðni heilabilunar.
Heimilislæknar töldu að þeir og aðrir starfsmenn
heilsugæslu væru líklegastir til að óska eftir mati á
heilabilunareinkennum, sem ítrekar ábyrgð heilsu-
gæslunnar á því að greina heilabilun snemma. Kvart-
anir aðstandenda um minnisleysi sjúklinga voru líkleg-
astar til vekja grun um heilabilun viðkomandi.
Það var skoðun heimilislæknanna að sú lyfjameð-
höndlun við Alzheimer sem er til, réttlætti leit að sjúk-
lingum með heilabilun á vettvangi heilsugæslunnar.
Samt sem áður voru 53% læknanna á þeirri skoðun að
virkni þeirra til lækningar eða meðhöndlunar heilabil-
unar væri lítil. Hvort gefa ætti lyf vegna heilabilunar
byggðist aðallega á því á hvaða stigi heilabilunin væri.
Heimilislæknarnir töldu ekki greiningu sjúkdóms-
ins vera helsta vanda í sambandi við sjúklinga með
heilabilun. Erfiðast virtist vera mat á félagslegum
aðstæðum sjúklinganna og að koma á því félagslega
neti sem þörf er á.
„Meiri tími fyrir hvern sjúkling“ var það atriði sem
69% heilmilislækna sögðu vera það atriði sem gæti haft
mest áhrif til að bæta greiningu heilabilunar. Lækn-
arnir töldu einnig mikilvægt að hafa í heilsugæslunni
einhvern skilgreindan samræmingaraðila vegna með-
ferðar/umönnunar heilabilaðra.
Umræða
Rétt er að geta þess að heilsugæsla (primary care)
hefur skýrara hlutverk í Svíþjóð en hér á landi. Þar
leitar fólk nánast alltaf fyrst til heilsugæslu með sín
heilsufarslegu vandamál og eftirfylgni flestra lang-
vinnra sjúkdóma fer fram hjá heimilislækni. Á Íslandi
er óhindraður aðgangur að læknum sérgreina og
starfsvettvangur þeirra að stórum hluta á stofu, því
sinna þeir oft sjúklingum sem t.d. í Svíþjóð væru í
höndum heimilslækna.
Skýring vangreiningar á heilabilun og geðsjúk-
dómum aldraðra eins og kom fram í ofangreindri rann-
sókn gæti verið eftirfarandi: Oftast hefur heimilis-
læknir mjög takmarkaðan tíma með sjúklingi. Mikill
meirihluti sjúklinga leitaði læknis vegna annarra
vandamála en geð- eða vitrænna. Þetta kann að draga
úr líkum þess að læknir greini væg tilfelli heilabilunar
þar sem hann er líklegur til að binda skoðun sína meira
við það vandamál sem sjúklingur leitar til hans með.
Hins vegar kom það í ljós í þessari rannsókn að heim-
ilislæknir hitti hvern sjúkling að meðaltali 5 sinnum á
ári. Ein ástæða þess að heilabilun var ekki tilgreind í
sjúkraskýrslum þessara sjúklinga kann að vera að
skráning greininga virtist mjög tengd meðhöndlun
vandamála. Niðurstöður rannsóknarinnar kunna því að
endurspegla þau viðhorf lækna að frekar lítill mögu-
leiki sé á árangursríkri meðhöndlun heilabilunar
frekar en skortur á greiningu sjúkdómsins. Meirihluti
heilabilaðra sjúklinga í rannsókninni (60%) höfðu
greiningu geðrænna einkenna í sjúkraskrá. Hugsanleg
skýring kann að vera sú að geðræn einkenni skyggi á
vitræna truflun, að minnsta kosti í vægum tilfellum, en
einnig kann skýringin að vera að við höfum fleiri mögu-
leika til meðhöndlunar slíkra vandamála en heilabil-
unar.
Almenn skimun heilabilunar í óskiptum hópi aldr-
aðra hefur ekki verið ráðlögð hingað til vegna ófull-
nægjandi vísbendinga um fjárhagslega hagkvæmni
slíkrar skimunar [20]. Til að réttlæta slíka skimun
þyrfti að finna þrengri áhættuhóp. Ein leið til að velja í
þann hóp er að spyrja aldraða skjólstæðinga/sjúklinga
hvort þeir hafi upplifað skýrar minnistruflanir þar sem
slíkt gefur töluverða vísbendingu um heilabilun [21].
Hvernig á að auka snemmgreiningu heilabilunar í
heilsugæslunni?
Nokkrir þættir eru taldir geta bætt greiningu bæði
heilabilunar og geðrænna einkenna aldraðra í heilsu-
gæslu. Í nokkur ár hefur víða verið unnið að betri
greiningu með fræðsluherferðum [22] með ein-
hverjum en þó takmörkuðum árangri. Nokkrir kvarðar
og gátlistar hafa verið kynntir en árangurinn hefur
valdið vonbrigðum.
Aldraðir sjúklingar með heilabilun eða geðræn ein-
kenni falla vel inn í markhóp og viðfangsefni heimilis-
lækna [23]. Í Svíþjóð sem og í mörgum öðrum löndum
upplifa heimilislæknar, af ýmsum ástæðum, síaukinn
vanda við að mæta kröfum sjúklinga sinna. Fyrir utan
tímaskort þá tilgreindu læknar í rannsókninni, mat á
félagslegri aðstöðu sjúklinga sem erfiðasta þáttinn í
Mynd 1. Hlutverk „samhæfara“ vegna sjúklinga með
heilabilun: Samhæfa og nýta alla fagaðila og annan
stuðning sem fáanlegur er.
Heilsugæslu-
læknir
Hjúkrunar-
fræðingur
Iðjuþjálfi
Ættingjar
,,Félagsleg aðstoð
sveitarfélaga”
Félag Alzheimers
sjúklinga
Kirkja, félagasamtök,
aðrir Samhæfari
Sérfræðingur
Sjúkrahús
Sjúkraþjálfari