Öldrun - 01.05.2007, Blaðsíða 10

10
www.oldrun.net ÖLDRUN – 25. árg. 1. tbl. 2007
elst á farsælan hátt, heldur eru þeir dæmdir til örvænt­
ingar og angistar þegar aldurinn færist yfir. En æskudýrk­
unin á ekki við rök að styðjast, eins og Cíceró bendir á.
Hvert æviskeið hefur sín sérkenni og sitt gildi. „Svo sem
þrekleysi einkennir bernskuárin, lífsorka æskuskeiðið,
virðuleiki og festa manndómsárin, þá býr ellin yfir þroska
í eðli sínu.“10 Gildi þess þroska sem ellin ber með sér helst
óskert þótt lífsorka æskunnar kunni að þykja eftirsókn­
arverð á vinnumarkaði nútímans. Fyrir þá sem gera kröf­
ur vinnumarkaðarins að mælikvarða á gildi manneskjunn­
ar er rétt að rifja upp ögrandi líkingu sem Páll Skúlason
hefur sett fram:
Nútímatækniveröld sogar… til sín orku okkar kunn­
áttufólksins, notar alla hugsun okkar, allan tíma okk­
ar, okkur öll, sem hráefni til að viðhalda sér og end­
urnýja sig í sífellu … ég held að hjá því verði varla
komist að líta á nútímatækniþjóðfélag sem eins kon­
ar mannætu sem nærist aðallega á vinnufæru fólki
á aldrinum þrjátíu ára til sextugs. Þetta sama fólk
og þjóðfélagsvélin notar til að viðhalda sér ímyndar
sér að það sé frjálst og fullvalda og ráði gangi mála
í heiminum … Aldraðir og unglingar geta auðveld­
lega ánetjast þessari sömu blekkingu og talið sig
ófrjálsan og valdalausan lýð í klónum á yfirstétt
kunnáttufólksins sem láti þjóðfélagsvélina dansa eft­
ir sínu höfði. Og kannski er þetta heldur ekki blekk­
ing að öllu leyti. Við hinir virku þjóðfélagsmeðlim­
ir höfum vissulega af því hag að viðhalda þessum
óvirku utangarðshópum … Hins vegar minna útlag­
arnir okkur á mennsku mannskepnunnar og að hún
er ekki fólgin í því að láta þjóðfélagsvélina éta sig
upp til agna.11
Þeim sem finnst þeir vera útundan og einskis nýtir í
þjóðfélaginu fyrir elli sakir ættu samkvæmt þessu ekki að
örvænta heldur miklu frekar prísa sig sæla yfir því að vera
sloppnir úr klóm mannætunnar og gefast nú loksins tóm
til íhugunar og til að sinna því sem þeim finnst sjálfum
skipta máli. Við þá iðju er ekki nauðsynlegt að tileinka sér
nýjungar jafn óðum og þær koma fram, eða fylgjast með
öllum þeim hröðu breytingum sem verða. Kröfurnar um
þetta koma frá mannætunni, þjóðfélagsvélinni, og eiga því
ekki lengur við, en ef við fyllumst á efri árum örvæntingu
yfir því að standa ekki undir þessum kröfum hefur mann­
ætunni tekist að heilaþvo okkur.
Við höfum þá komist að því að farsæl öldrun getur falist
í því að trúa á sjálfan sig og halda áfram að nota og þroska
hæfileika sína, læra og reyna nýja hluti, en falla ekki fyr­
ir þeirri bábilju að öllum hæfileikum hljóti að hraka með
aldrinum. Öfugt við það sem ef til vill má ráða af umfjöllun
Amerys, þá eru aldraðir ekki dæmdir til að líta til baka
með eftirsjá og biturð þess sem má muna sinn fífil fegri,
heldur geta þeir í gegnum hugðarefni sínum horft til fram­
tíðar og stefnt að vexti þeirra. Svo við vitnum enn í Cíceró
10 Um ellina, bls. 57.
11 „Hafa aldraðir sérþarfir?“ Í skjóli heimspekinnar (Reykjavík:
Háskólaútgáfan, 1995), 148­156;155.
segir hann: „Ef bóndi, hvort heldur ungur eða gamall, er
spurður hverjum hann yrki akur sinn, svarar hann jafnan
hiklaust: „Guðunum eilífu – að þeirra vild tók ég við þess­
ari jörð af áum mínum, og þeir vilja að ég varðveiti hana og
skili henni betri í hendur niðja minna.““12 Svarið byggist
á trú bóndans á því að starf hans skipti máli í sjálfu sér.
Samkvæmt viðhorfi hans eru skyldur okkar og tilgangur
í lífinu ekki tilbúningur okkar sjálfra heldur eitthvað sem
við uppgötvum eða tökum í arf. Þannig getur það, að hafa
raunverulegar hugsjónir eða hugðarefni, sem maður trúir
að skipti máli í sjálfu sér, verið forsenda þess að vera virk­
ur, skapandi og óbugaður af byrðum ellinnar.
Rænir ellin okkur líkamsþreki og nautnum?
Látum þetta nægja um starfshæfnina og víkjum að þeim
staðhæfingum að ellin ræni okkur líkamsþreki og nautn­
um. Þessar staðhæfingar má tengja umfjöllun Amerys um
firringu hins aldraða frá eigin líkama. Neyða þær okkur til
þess að hverfa frá hugmyndinni um farsæla öldrun?
Cíceró telur að þverrandi líkamsþrek eigi ekki að valda
okkur hugarangri þegar við eldumst. Hann hæðist að
íþróttahetjunni Míloni, sem á gamals aldri leit á handleggi
sína og sagði grátandi: „Nú eru þessir að þrotum komnir“.
Cíceró lætur Cató segja á móti. „Ekki þeir heldur þú, fífl­
ið þitt! Frægð þína máttu þakka burðum þínum og hand­
afli fremur en sjálfum þér.“13 Við eigum þannig að neyta
kraftanna á meðan við getum, en harma þá ekki þegar
þeir þverra.14 Með nútímalegra orðalagi eru það mistök
að binda sjálfsmynd sína og sjálfsálit við þann líkamlega
þrótt og þokka sem fylgir æskunni, því þá er angistin vís
þegar æskan er yfirstaðin. Þeir sem eldri eru þurfa ekki
á líkamsþrótti að halda, enda hafa þeir af mörgu að státa,
ekki síst reynslu og þeirri visku og dómgreind sem hún
ber í skauti.
En ef aldraðir eiga að meta sjálfa sig að verðleikum
verður samfélagið líka að gera það, til dæmis með því að
falast eftir leiðsögn þeirra, ráðleggingum og fróðleik, í stað
þess að ýta þeim til hliðar eins og hverju öðru ónýtu drasli.
Einnig hér má því sjá að æskudýrkun nútímans ógnar far­
sæld hinna öldruðu, því að hún ýtir undir óánægju þeirra
með skertan þrótt og gamallegt útlit. Þessi óánægja er svo
aftur nýtt til markaðssetningar á hvers kyns undralyfjum
og fegrunaraðgerðum, en þetta er að mínu mati annað
dæmi um að „þjóðfélagsvélin“ hafi fólk að leiksoppi. Það
er öldruðum nauðsynlegt, rétt eins og öllum öðrum, að
rækta líkamlega og andlega heilsu sína, en sú rækt felst
ekki í því að halda dauðahaldi í viðmið sem tilheyra öðru
æviskeiði og geta því ekki notið kostanna sem tilheyra ell­
inni. Ef til vill má segja svipaða sögu af því að halda í lík­
amlegar nautnir, en Cíceró segist ellinni þakklátur fyrir að
hafa slævt löngun sína í mat og drykk en aukið það yndi
sem hann hefur af samræðum.
Fjórða og síðasta ástæðan sem Cíceró nefnir til þess að
fólk telur ellina ömurlega er sú að hún sé fyrirboði dauð­
12 Um ellina, bls. 52.
13 Um ellina, bls. 54.
14 Um ellina, bls. 57.