Öldrun - 01.05.2007, Blaðsíða 14

1
www.oldrun.net ÖLDRUN – 25. árg. 1. tbl. 2007
faglega samþættu þjónustuneti fyrir aldraða í fjölþjóðlegu
samstarfi. Íslenskir öldrunarlæknar hafa einnig birt grein­
argerðir um öldrunarmat (Ársæll Jónsson o.fl., 1996),
um endurhæfingu aldraðra og samanburðarrannsókn á
háöldruðum (80plús) (Jón Eyjólfur Jónsson, 2000) með
samstarfsmönnum á Norðurlöndum (Ársæll Jónsson o.fl.,
2002). Af íslenskum rannsóknum með þátttöku öldrunar­
lækna ber hæst AGES­öldrunarrannsókn Hjartaverndar
sem er viðamesta rannsókn sinnar tegundar sem hefur
verið gerð í heiminum (Aðalsteinn Gudmundsson, 2004).
Rannsóknarstofa Háskóla Íslands og Landspítala háskóla­
sjúkrahúss í öldrunarfræðum (RHLÖ) er miðstöð rann­
sókna á sviði öldrunarfræða og annast auk þess vikulega
þverfaglega fræðslufundi og fjarfundafræðslu.
Markmið öldrunarlækninga
Markmið öldrunarlækninga er að styðja aldraða til
sjálfsbjargar og stuðla að sjálfstæði í búsetu með forvörn­
um, greiningu og meðhöndlun margvíslegra vandamála
sem fylgja hækkandi aldri. Þátttaka í teymisvinnu og sam­
hæfing faglegra þjónustuþátta (bæði heilbrigðis­ og félags­
þjónustu) við greiningu og meðferð aldraðra er veigamik­
ill þáttur í starfi öldrunarlækna. Auk þverfaglegrar sam­
vinnu við hjúkrunarfræðinga, félagsráðgjafa, sjúkra­ og
iðjuþjálfa, þá byggja öldrunarlækningar einnig á samvinnu
við aðra sérfræðinga og faghópa utan læknisfræðinnar.
Þróun
Þegar tiltölulega stutt þróunarsaga og fjölbreytt við­
fangsefni öldrunarlækninga eru höfð í huga, hvort sem
horft er til klíniskra viðfangsefna (bráðasjúkrahús,
göngudeildir, líknarteymi, hjúkrunarheimili, endurhæf­
ingardeildir og heimahús), rannsókna eða kennslu á vett­
vangi heilbrigðisvísinda, þá kemur ekki á óvart að ákveð­
in óvissa hefur myndast um skilgreiningu greinarinnar. Á
tímum hraðra samfélagsbreytinga hefur þetta sumstaðar
erlendis leitt af sér ákveðna árekstra varðandi áherslur í
menntun og nýtingu mannauðs innan öldrunarlækninga.
Sé tekið mið af þróun öldrunarlækninga í Bretlandi og
í Svíþjóð þá hefur áhersla öldrunarlækninga færst í rík­
ara mæli yfir á bráðasjúkrahúsin. Þetta kemur ekki á óvart
en víða í Evrópu er hlutfall aldraðra á deildum sjúkrahúsa
komið vel yfir helming, á sama tíma og hlutfall innlagna
vegna bráðra orsaka hefur hækkað verulega og meðal­
dvalartími styst frá því sem áður var. Þetta hefur skapað
stórfelldan vanda í bráðaþjónustu sem er ekki í stakk búin
til að takast á við bráðaveikindi hjá lang­ og fjölveikum í
þeim mæli sem þörf krefur. Þó aldraðir séu sá hópur sem
hefur mest gagn af aðferðum nútíma læknisfræði þá eru
aldraðir oftar og fyrr útsettir fyrir hættum samfara sjúkra­
húsinnlögn. Þessar hættur felast m.a. í byltum, óráði, sýk­
ingum og vaxandi hrumleika, sem á fyrri stigum er oft
viðsnúanlegt með fjölfaglegri meðferð á öldrunarlækn­
ingadeild.
Framtíðarsýn
Fjöldi gagnreyndra rannsókna innan öldrunarlækn­
inga hefur sannað gagnsemi heildræns öldrunarmats
sem kortleggur margþættar þarfir aldraðs einstaklings
og tengir viðeigandi framhaldsmeðferð og úrræði. Fyrir
hinn aldraða hefur það þýtt aukningu í lifun, lífsgæðum og
ánægju með bætta þjónustu.
Til þess að starfsemi nútímasjúkrahúss teppist ekki úr
hófi þurfa öldrunarlækningar að vera í lagi. Það þýðir að
legurúm öldrunarlækningadeilda verða að hafa aðstæður
við hæfi. Þjónustukeðjan verður að tengjast heilsugæslu
og þjónustu í heimahúsum á gagnvirkan hátt ásamt greiðu
aðgengi að endurhæfingu og hjúkrunarrýmum (Ellis og
Langhorne, 2005). Þetta á ekki einungis við legudeildir
sjúkrahúsa heldur ekki síður bráðamóttöku þar sem oft
er hægt að beina jafnvel bráðveikum hrumum einstakl­
ingum í betri og árangursríkari farveg meðferðar utan
sjúkrahúss ef skilvirkir verkferlar eru til staðar (Leff o.fl.,
2005). Í þessum efnum er margt óunnið hér á landi áður
en kemur að byggingu nýs háskólasjúkrahúss. Tryggja
þarf aðgengi aldraðra inn á öldrunarlækningadeildir og
útrýma þeirri mismunun að aldrað fólk með hrumleika
leggist inn á deildir þar sem skortur er á þjónustu við hæfi.
Á sama hátt þurfa innlagnir á hjúkrunarheimili að bygg­
jast á faglegum forsendum með virkri heildarsýn á þann
hóp sem er í mestri þörf hverju sinni.
Niðurlag
Á næstu árum mun háöldruðum skjólstæðingum bæði
heilbrigðis­ og félagsþjónustu fjölga verulega. Aldraðir
munu í vaxandi mæli gera kröfur til öldrunarþjónustunnar
um fagmennsku, nægjanlegt framboð og fjölbreytt þjón­
ustuúrræði innan ramma sjálfstæðrar búsetu. Það kallar
á mikla uppbyggingu og samhæfingu í öldrunarþjónustu.
Stokka þarf upp verkaskiptingu milli ríkis og sveitarfélaga
og hefur heilbrigðisráðherra skipað nefnd sem er ætlað að
meta hvort flytja beri málaflokkinn í heild til sveitarfélaga
eins og víða tíðkast á Norðurlöndum. Til að þessar áætl­
anir takist þarf að gefa gaum að nýliðun, samhæfingu, við­
urkenningu starfa á vettvangi öldrunarþjónustunnar og að
efla upplýsingatækni til að gera þjónustu markvissari.
Það er álit höfunda að öldrunarlækningar muni gegna
lykilhlutverki, bæði sem klínísk grein og fræðigrein, í
þeirri þróun sem framundan er. Öldrunarlækningar byggja
á þekkingu á aldurstengdum sjúkdómum, tengslum færni­
skerðingar og félagslegrar stöðu auk þátttöku í þverfag­
legri vinnu og fjölþættri endurhæfingu. Á bráðasjúkrahúsi
verða öldrunarlækningar að vera meginstoð skilvirkrar
þjónustu fyrir hruma aldraða sjúklinga.
Vaxandi umfang sérgreinarinnar og þróun síðustu ára
kallar á að stofnuð verði staða prófessors í öldrunarlækn­
ingum við læknadeild Háskóla Íslands. Sú hugmynd var
reyndar sett fram í grein Arinbjarnar Kolbeinssonar for­
manns Læknafélags Íslands í Læknablaðinu árið 1976. Ein
af megin áskorunum öldrunarlækna er að tryggja klínískt
notagildi árangurs öldrunarrannsókna á sviði lífvísinda.
Skammstafanir
AGS American Geriatrics Society
BGS British Geriatrics Society
EUGMS European Union Geriatric Medicine Society
EUMS European Union of Medical Specialists
FÍÖ Félag íslenskra öldrunarlækna