Öldrun - 01.11.2007, Blaðsíða 22

22
www.oldrun.net ÖLDRUN – 25. árg. 2. tbl. 2007
Aðstaðan skiptir máli og tengslin einnig
Sé byrjað á því augljósa getum við horft á aðstöðuna
sjálfa á hjúkrunarheimilum. Gæði matarins, umhverfið,
einkaherbergi eða herbergisfélagi, mönnun (miðað við
fjölda íbúa og hjúkrunarþyngd), hlutfall starfstétta innan
stofnunar, allt hefur þetta áhrif á reynslu íbúa. Það er
hins vegar athyglisvert að sé aðstaðan í góðu lagi skipta
líkamlegu þættirnir fólk ekki eins miklu máli og tengslin.
Uppbyggileg tengsl milli starfsfólks og íbúa og aðstand­
enda þeirra eru lykillinn að hágæðaumönnun. Umfram
hæfni til að veita góða umönnun tæknilega séð verður
starfsfólk að öðlast leikni til að eiga frumkvæði að og
viðhalda tengslum auk þess að semja um nánd og samstarf
við fjölskyldur.
Í sænskri rannsókn sem Lundh, Nolan, Hellström og
Ericsson gerðu um viðhorf aðstandenda og fagaðila sem
annast þá sem þjást af heilabilun til þess hvað þeir teldu
vera góða umönnun kom fram að þessir aðilar þyrftu að
vinna miklu meira saman ef nást ætti fram raunveruleg
einstaklingshæfð hjúkrun. Heilbrigðisstéttir töldu sig
hafa fagþekkingu á sínu sviði og virtust trúa því að með
fullnægjandi upplýsingum og samfellu í samskiptum við
aðstandendur gætu þeir öðlast þekkingu á manneskjunni
á bak við sjúkdóminn. Aðstandendur hins vegar sem höfðu
annast hinn sjúka heima höfðu oft takmarkaða fagþekk­
ingu en töldu sig hafa mikla þekkingu á persónunni á bak
við sjúkdóminn og meiri en fagfólk ætti nokkurn tíma eftir
að öðlast (Nolan o.fl., 2003). Rannsakendurnir komust að
því að viðurkenna þyrfti það grundvallaratriði að búast
mætti við ólíkum áherslum milli umönnunar aðstandenda
og fagaðila þar sem þessir aðilar kæmu að verkefninu
með ólíka fortíð og væntingar (Nolan o.fl., 2003). Slíkt
kallar á góða samvinnu aðila og að fólk átti sig á að jafnvel
reyndir fagaðilar þarfnast ólíkrar leikni við að aðgreina
hið breytilega og flókna samhengi umönnunnar innan
fjölskyldna. Þá er nauðsynlegt að viðurkenna að þekking
leikmanna er að minnsta kosti eins mikilvæg og þekking
fagmanna, þannig getur raunveruleg samvinna umönn­
unaraðila (starfsfólks og fjölskyldna) hafist (Nolan o.fl.,
2003).
Úrslitaatriði fyrir marga íbúa við aðlögun þeirra eru
tengslin við ættingja sína. Þegar íbúar halda áfram að eiga
aðild að og vera hluti fjölskyldu sinnar, þegar þeim finnst
ekki að þeir hafi verið yfirgefnir, veitist þeim léttara að
búa á stofnun. Hjúkrunarheimili getur ekki komið í stað
ættingja og vina ef þeir eru ekki þátttakendur.
Aðstandendur láta sig varða gæði umönnunarinnar á
stofnuninni, vellíðan ættingja sinna þar, skyldur sínar gagn­
vart ættingja sínum og sjá oft um fjármál hans. Aðstand­
endur veita og vilja veita margskonar aðstoð eftir vistun
en ábyrgðarsviðin breytast. Aðstandendur eru sérfræð­
ingar í málefnum ástvina sinna og því ómetanlegir. Að
sýna ástvinum sínum væntumþykju er sá þáttur umönn­
unar sem þeir munu alltaf sinna best og það sem skiptir
mestu máli. Starfsfólk getur sinnt líkamlegum þörfum
ástvinarins og mörgu öðru, en munu ekki geta látið í té þá
væntumþykju og athygli sem kemur frá aðstandendum.
Niðurstöður rannsóknar Margrétar Gústafsdóttur
(1999) sýna að fjölskyldan sem kemur í heimsókn á hjúkr­
unarheimili heldur verndarhendi yfir hinum aldraða og
vakir yfir líðan hans og öllum viðbrögðum við aðstæðum.
Rannsóknir sýna jafnframt að það er undir aðstandendum
sjálfum komið að „læra að koma í heimsókn“ og skapa
heimsóknum sínum formgerð (Margrét Gústafsdóttir,
2006).
Mjög mikilvægt er fyrir farsæl umskipti að byggja upp
góða samvinnu íbúa, aðstandenda og starfsfólks innan
heimilanna.
Kenning um umskipti
Í kenningu um umskipti sem Meleis, Sawyer, Im, Hilf­
inger­Messias og Schumacher, (2000) hafa sett fram er
gert ráð fyrir að þau geti verið með ýmsu móti, þau falli
í ólíka farvegi og samanstandi af þeim eiginleikum sem
reynslan af umskiptum felur í sér, þeim aðstæðum sem
auðvelda umskiptin eða takmarka, viðbrögðum einstakl­
inga og hjúkrunarúrræðum, sjá mynd 1.
Dæmi um umskipti sem geta gert skjólstæðinga
varnarlausa eru upplifun veikinda, þróun og breyt­
ingar á æviskeiðinu, t.d. starfslok og félagslegar og
menningarlegar breytingar, svo sem flutningur á
hjúkrunarheimili.
Eiginleikar umskipta
Umskipti eru flókin og fjölþætt, en sýnt hefur verið fram
á að það hvernig menn reyna umskiptin, eða svonefndir
eiginleikar reynslunnar ráðist af:
• Vitund eða skilningi
• Þátttöku eða hlutdeild
• Breytingu og mismun
• Tímaskeiði breytingarinnar
• Afdrifaríkum tímamótum og atvikum
Þessir þættir eru ekki endilega aðskildir. Þetta eru
fremur tengdir eiginleikar flókins ferlis.
Skilningur eða vitund tengist skynjun, þekkingu og
viðurkenningu á umskiptum.
Þátttaka eða hlutdeild. Með hlutdeild er átt við það
hvað persónan sýnir mikla þátttöku í ferlinu sem fylgir
breytingunni. Dæmi um hlutdeild er það að afla upplýs­
inga, nota fyrirmyndir, undirbúa á virkan hátt og gera
ráðstafanir til þess að haga virkni á annan hátt. Vitund
hefur áhrif á hlutdeild að því leyti að þátttaka á sér ekki
stað án skilnings.
Breyting og mismunur. Til að skilja umskiptaferlið fylli­
lega er nauðsynlegt að afhjúpa og lýsa áhrifum og þýðingu
þeirra breytinga sem koma við sögu. Þær hliðar á breyt­
ingum sem kanna þarf eru eðli þeirra, tímalengd, ætlað
mikilvægi eða örðugleikar sem fylgja þeim og persónu­
legar, fjölskyldu­ og félagsbundnar venjur og væntingar.
Breyting kann að vera tengd atburðum sem raska jafn­
vægi, truflunum á tengslum eða venjum, hugmyndum,
upplifun eða sjálfsvitund.
Væntingar eru margskonar og einstaklingsbundnar og