Öldrun - 01.11.2007, Blaðsíða 23

2
ÖLDRUN – 25. árg. 2. tbl. 2007 www.oldrun.net
mismunurinn á væntingum og veruleika er ekki alltaf af
hinu illa. Við skoðun á reynslu af umskiptum er nauðsyn­
legt fyrir fagfólk að íhuga hvernig skjólstæðingi líður með
breytingarnar og hvernig hann ræður við þær.
Tímaskeið. Meleis og samhöfundar hennar vísa til
Bridges (1991) sem lýsir umskiptum sem tímaskeiði með
þekktum endapunkti, skeiði sem nær frá fyrstu merkjum
um fyrirboða, skynjun eða sönnun á breytingu; gengi
síðan um tímabil óstöðugleika, uppnáms og þjáningar, þar
til að lokum komi að nýrri byrjun eða tímabili stöðugleika.
Engu að síður benda niðurstöður þeirrar rannsóknar sem
Meleis o. fl. vísa til að það kunni að vera erfitt eða ógerlegt
og jafnvel skaðlegt, að setja tímamörk á tímaskeið tiltek­
innar reynslu af umskiptum.
Afdrifarík tímamót og atburðir. Sumar breytingar
tengjast tilteknum atburði eins og fæðingu, andláti eða
sjúkdómsgreiningu, en við aðrar breytingar er ekki um
eins augljós atvik að ræða. Öll afdrifarík tímamót krefj­
ast athygli fagfólks, þekkingar og reynslu á margvíslegan
hátt.
Aðstæður umskipta: Hvað hjálpar og
hvað hindrar?
Til þess að öðlast skilning á reynslu skjólstæðinga
meðan á umskiptum stendur er nauðsynlegt að átta sig á
persónulegum þáttum og þáttum í umhverfinu sem létta
eða hindra það ferli að breyting verði farsæl.
Í lífi og starfi höldum við í einhverja sannfæringu sem
leiðbeinir okkur í lífinu og sú sannfæring okkar hefur áhrif
á hvernig við högum okkur í samskiptum við aðra. Menn
hafa mismunandi sannfæringu vegna þess að líf þeirra og
reynsla er mismunandi. Aðstoð heilbrigðisstarfsmanna
við einstaklinga og fjölskyldur sem kljást við líkamlega
og/eða andlega þjáningu vegna veikinda verður aðeins
áhrifarík ef heilbrigðisstarfsmenn geta hlustað af athygli
og reynt að skilja á næman hátt kjarna sannfæringar
þeirra sem þeir eiga samskipti við (Wright, Watson og
Bell, 1996). Engir tveir einstaklingar upplifa veikindi eins,
þó sjúkdómsgreiningin sé sú sama. Sannfæring okkar
mótar reynslu okkar við veikindi meira en sjúkdómurinn
sjálfur (Wright, Watson og Bell, 1996).
Undirbúningur fyrirfram auðveldar reynsluna af
umskiptum. Sjálfsagður þáttur við undirbúninginn er að
veita einstaklingum vitneskju um það sem í vændum er
á meðan á breytingunni stendur og hvaða aðgerðir geta
komið að gagni við að gera umskiptin sem farsælust
(Meleis o.fl., 2000).
Viðbrögð einstaklinga
Viðbrögð viðkomandi einstaklings eru skilgreind með
hliðsjón af samskiptum hans við aðra og þróun úrræða.
Meleis o.fl. benda á, í ljósi rannsókna sinna, að mat á heil­
brigði einkennist bæði af þróun sjálfstrausts og leikni við
að ná valdi á nýjum aðstæðum þar sem litið er á heilbrigði
og skynjun vellíðunar sem útkomu.
Samskipti. Menn nýta sér félagsleg kynni til að afla
upplýsinga og fá stuðning. Annar mikilvægur þáttur í
jákvæðri reynslu af umskiptum er að finna til tengsla við
heilbrigðisstarfsmenn sem geta svarað spurningum og
notalegt er að umgangast. Góð umönnun og samskipti
á sjúkrahúsum krefjast samfelldni í tengslum hjúkr­
unarfólks og sjúklinga. Hjá fólki með alvarlegan sjúkdóm
og ættingjum sem annast það eru samskipti afdrifaríkur
þáttur í umskiptum.
Menn bera saman líf sitt, reynslu, venjur og viðhorf
fyrir og eftir breytingar. Eitt af einkennum umskipta er
ViðbragðamynsturEðli umskipta
Gerðir
Þróunar/þroska
bundnar
Aðstæðubundnar
Heilbrigðis/veikinda-
bundnar
Skipulagsbundnar
Mynstur.
Umskipti geta
verið:
Einföld
Margþætt
Raðbundin
Samtíða
Tengd
Ótengd
Eiginleikar
ráðast af:
Skilningi
Þátttöku
Breytingu og mun
Tímaskeiði umskipta
Afdrifaríkum
tímamótum
og atvikum
Aðstæður umskipta:
Það sem léttir og hindrar
Persónulegar
Merkingar
Menningarbundin gildi og viðhorf
Félagsleg staða og efnahagur
Undirbúningur og þekking
Samfélag Þjóðfélag
Hjúkrunarúrræði
Ferilsvísar
Tilfinning um tengsl
Samskipti
Staðsetning
Þróun sjálfstrausts og úrræða
Útkomuvísar
Leikni
Sveigjanleg sjálfsvitund
M
ynd
1.um
skipti:M
eðalvíðtæ
k
kenning
(M
eleis
o.fl.,2000,bls.17)
Mynd 1. Umskipti: Meðalvíðtæk kenning (Meleis o.fl., 2000, bls. 17).