Öldrun - 01.11.2007, Blaðsíða 31

1
ÖLDRUN – 25. árg. 2. tbl. 2007 www.oldrun.net
spegla þetta viðhorf. Það þarf að vera til staðar áhugi,
þrá og þörf til fullnægju eða með öðrum orðum ákveðið
tilfinningaástand að baki öllu skapandi starfi. Persónuleiki
og tilfinningar skipa þannig öndvegi í listsköpuninni. Ofan­
greindar skilgreiningar tengja saman merkingu orðanna
list, sköpun og listsköpun og gefa listinni um leið dýpri
merkingu.
Áhrif listsköpunar – að finna sér stað í tilverunni
Kjarninn í kenningum fræðimanna fram á okkar dag er
sá að merkingarleit spretti af andlegu lífi manneskjunnar
og birtist í listum, bókmenntum og siðfræði (Sigfinnur
Þorleifsson, 2002). Í því samhengi er athyglisvert að lesa
bók gríska heimspekingsins Cicero (1982) Um ellina.
Hann skrifar um það 44 f.Kr. að grunnurinn að góðri
heilsu efri ára sé best lagður með merkingarleit, ekki síst
á þroskastigi ellinnar. Á oddinn setur Cicero mikilvægi
mælskulistar og tónlistar en staðreyndin er að margir virð­
ast hafa glatað niður frásagnarlistinni. Minningarvinna
með öldruðum er viðleitni til að taka upp þráðinn á ný og
hefur sannarlega örvað frásagnargleði margra. Rannsókn
Synnes (2000) styður mikilvægi hvers konar minning­
arvinnu en í rannsókninni var lagt upp með það að kenna
eldri borgurum skapandi skrif. Markmiðið var að fá fólkið
til að segja sögu sína, að opna sig. Það kom í ljós að list­
meðferð, list og listsköpun reyndust góð verkfæri til að
ná þeim þroska sem lífið býður upp á. Í gegnum skapandi
skrif varð til einskonar samþætting fortíðar og nútíðar þar
sem unnið var úr erfiðum tilfinningum. Þannig öðluðust
þátttakendur ákveðna sátt við sjálfa sig og aðra, fundu sér
stað í tilverunni, lífsfyllingu.
Sköpunarþráin, lífssagan og afstæð lífsgæði
Þegar komið er á eftirlauna aldur verður atvinnan eða
starfið ekki lengur í aðalhlutverki og fólk horfir gjarnan
til þess að sinna hugðarefnum. Cath (1985) skiptir fólki í
þrjá meginhópa. Fámennasti hópurinn eru þeir sem geta
átakalaust skipt um áhugasvið og viðfangsefni og snúið
sér að nýju verkefni við breyttar aðstæður. Þessi hópur
fólks lagar sig einnig auðveldlega að breyttum forsendum
á efri árum og nær að lifa ríkulegu lífi á öllum aldurs­
skeiðum. Á hinum vængnum eru þeir sem óttast og kvíða
einkennum ellinnar og því sem fylgir lokaskeiði lífsins
og ná með engu móti að takast á við breyttar aðstæður.
Flestir eru þarna á milli, geta með hjálp og stuðningi bætt
lífsgæði sín með því að fá í hendur skapandi verkefni.
Í skapandi starfi eldra fólks er rauninn oft á tíðum sú að
lífssagan vefst með einhverjum hætti inn í þau verk sem
sköpuð eru og til verður einskonar samþætting fortíðar
og nútíðar. Zlatin og Nucho (1983) gerðu rannsókn á
öldruðum innan og utan stofnunar sem tóku þátt í mynd­
listarmeðferð. Rannsóknin leiddi í ljós að myndefnið var
oftast sótt í fortíðina, gjarnan ferðalög eða minnisverða fjöl­
skylduviðburði. Listmeðferðin kallaði fram sterk tengsl við
jákvæða sjálfsímynd, betri færni og meiri jákvæðni miðað
við sambærilegan hóp sem ekki stundaði listsköpun. Við
þurfum að hafa augun opin fyrir því að draumar, vonir og
sterkar tilfinningar hverfa ekki þegar vissum aldri er náð
en eins og fram hefur komið þarfnast eldra fólk stundum
aðstoðar við að ná í, túlka og tjá það sem því liggur á hjarta.
Þegar skapandi listamenn eldast og er þá sérstaklega talað
um rithöfunda og málara, þá dregur oft úr hæfileka til
frjórrar sköpunar. Þeir fara að endurskapa gömul verk,
endursemja sögur og mála gamlar myndir. Aldraður
tónlistarkennari lýsti þessu með eftirfarandi orðum: „Þegar
maður verður eldri þá verður það erfiðara, mann langar til
að gera eitthvað en það verður erfiðara einhvern veginn.
Manni dettur eitthvað í hug kannski, en líkar ekki við það.
[...] Ég geri mikið af því að tína saman gamlar skissur og
vita hvort eitthvað er í þeim“ (Tónlistarkennari, einkasam­
skipti, 2004, 18. febrúar).
Fyrirbyggjandi og bætandi áhrif tónlistar hafa verið
þekkt í gegnum aldirnar en Snyder (1992) telur að upphaf
tónlistarmeðferðar sem slíkrar megi rekja allt aftur til
Platóns og Aristótelesar 427­322 f.Kr. Vitað er að tónlist
sem er bylgjuhreyfing hefur áhrif á ósjálfráða taugakerfið,
ónæmiskerfið og hormónakerfið Með þá vitneskju í
farteskinu hefur tónlistin verið notuð til slökunar og ýmis
konar hugrænnar meðferðar við líkamlegum kvillum.
Upplifun tónlistar eins og annarrar listar er mismunandi
og fer eftir tíma, stað, menningu, uppeldi og félagslegu
samhengi. Geta má þess að á deild fyrir minnisskerta
kemur saman tónlistarhópur einu sinni í viku. Þar taka
þátt einstaklingar með mikið skert hugarstarf og það er
ólýsanlegt að verða vitni að því hvernig tónlistin hreyfir
við fólki sem sýnir lítil sem engin viðbrögð við orðum.
Það snertir við dýpstu tilfinningum að sjá tár á hvarmi
eða bros sem nær út að eyrum. Tónlistin bætir athygli og
sem meðferðarform fyrir aldraða er hún einkar hentug
íhlutun. Það má með sanni segja að tónlistarmeðferðin
bæti lífsgæði þessara minnisskertu einstaklinga. Það að
þekkja laglínu, geta sungið og að vera í samveru með
öðrum, upplifa samhengi er eitt af því sem tónlistarmeð­
ferðin virðist áorka.
Maður verður svo kátur
Í gegnum listsköpun er hægt að þjálfa upp og viðhalda
líkamlegri færni bæði fín­ og grófhreyfinga. Með dansi og
ýmis konar hreyfingu er hægt að auka jafnvægi og/eða
viðhalda því sem er til staðar sem er ekki síður mikilvægt
fyrir aldraða. Skinner og Nagel (1996) komust að því í
tilfellarannsókn að listmeðferð skipti sköpum hjá mynd­
listarmanni sem fékk heilablóðfall og hægri helftarlömun.
Listamaðurinn var rétthendur en hann þjálfaði vinstri
höndina til þess að geta málað. Verkefni hans var að mála
veggmálverk sem krafðist mikils af honum. Hann stóð við
að mála og fékk því þjálfun á jafnvægi og þol. Þjálfunin
bætti líkamlega færni auk þess sem hún hjálpaði honum
til þess að gera sér grein fyrir eigin getu. Fyrir vikið varð
hann opnari félagslega og sjálfstraustið jókst.
Listir ná ekki einungis að hreyfa við líkamlegum sjúk­
dómum enda er listmeðferð viðurkennd fræðigrein. Það
kemur fram hjá Helgu B. Svansdóttur (2002) að með list­
meðferð sé reynt að byggja upp innra öryggi, sterkari
sjálfsvitund og stuðla að betri sjálfsstjórn. Dobson (2000)
greinir frá miðstöðvum í Bandaríkjunum þar sem tekist er