STARA - 01.09.2015, Blaðsíða 14

S
T
A
R
A

n
o
.4
2
.T
B
L
2
0
15
14
völdum síðar í nöp við. Þau sættu sig við listaverk
sem væri eins og moska; þau sættu sig ekki við
listaverk sem væri líka moska. Þau beittu sér
fyrir því að samfélag múslima á Feneyjasvæðinu
drægi sig út úr beinu starfi í moskunni. Ef sú
ætlan hefði gengið eftir hefði verkið breyst úr því
að vera bæði listaverk og moska yfir í það að vera
einfaldlega listaverk sem líkti eftir mosku. Þetta
hafði að vissu leyti tekist þegar forsvarsmenn
feneyska múslimasamfélagsins drógu sig út úr
safnaðarstarfinu. Þeir voru í reynd að reyna að
skila verkinu til baka til listamannsins.
Á þessu stigi ákveður annað samfélag múslima að
blanda sér í atburðarásina. Í stað þess að virða
ákvarðanir múslima á Feneyjasvæðinu og hætta
skipulögðu safnaðarstarfi, leiða Íslendingarnir
safnaðarstarfið föstudaginn 15. maí. Ef marka
má fréttir af viðburðinum voru ekki takmark-
anir settar á það hversu margir tóku þátt, auk
þess sem ræða ímamsins virkaði róttæk í því
viðkvæma andrúmslofti sem ríkti. Svo virðist sem
þessi viðburður, það að erlendir aðilar tóku yfir
moskuna eftir að samfélag múslima í Feneyjum
hafði ákveðið að taka ekki lengur þátt í starfi
hennar, hafi verið kornið sem fyllti mælinn. Ef
yfirvöld hafa verið að leita að átyllu til að loka
skálanum, þá var þetta viðburður sem fullnægði
því prýðilega.
Niðurlag
Samfélagsverk eins og Moska Christophs Büchel
eru flókin. Þau eru bæði tjáning listamanns og
inngrip í það samfélag sem þau eru gerð fyrir.
Þessvegna er erfitt að meta hvenær hömlur eru
settar á tjáningarfrelsi listamannsins eða hvort
einfaldlega er verið að setja eðlileg takmörk á
samfélagslegum forsendum. Það reyndist ekki
auðvelt fyrir yfirvöld í Feneyjum að samþykkja
verk Büchels. Með því að leyfið loksins fékkst
virtu yfirvöld tjáningarfrelsi listamannsins og
verkið varð að veruleika. Eftir opnun tók trúar-
samfélag múslima í Feneyjum við verkinu, sem
við það varð bæði listaverk og starfandi moska
eins og stefnt var að. Samfélagslegur þáttur verk-
sins átti sér þannig stað í starfandi mosku. Þótt
yfirvöld væru tilbúin til að leyfa opnun listaverks
þar sem búið var að umbreyta kirkjubyggingu í
mosku, voru þau ekki búin að veita samþykki sitt
fyrir því að samfélag múslima starfrækti mosk-
una. Um það gilda reglur sveitarfélagsins um
trúarlegar stofnanir. Að sama skapi eru til staðar
reglur til að tryggja öryggi borgaranna með því
að setja takmarkanir á leyfilegan fjölda í byg-
gingu á hverjum tíma. Það er ekki á valdi lista-
manns, ekki undir hans tjáningarfrelsi komið, að
brjóta gegn reglum samfélagsins þótt hann geti
freistað þess að fá undanþágu frá þeim.
Christoph Büchel tókst hluti ætlunarverks síns.
Honum tókst að búa til listaverk sem fólst í um-
breytingu kirkjubyggingar yfir í mosku og hann
fékk leyfi yfirvalda til að opna moskuna almenn-
ingi. Verkið var áhrifaríkt inngrip í bygginguna
og sýndi margvíslegar hliðstæður kristinna og
íslamskra hefða. Það var í sjálfu sér sterkt, tákn-
rænt listaverk sem fjallaði um möguleika þess
að eiga í samskiptum þvert á trúarskoðanir og
menningarlegar áherslur.
Büchel mistókst síðari hluti ætlunar sinnar.
Honum tókst ekki að fá samþykki feneyskra yfir-
valda fyrir því að í moskunni, sem var listaverk,
væri rekið trúarstarf. Þegar starfið fór þrátt fyrir
það fram án samþykkis var sýningarskálanum
lokað. Svo virðist sem Büchel hafi ekki getað
sæst á þá málamiðlun að hafa sýninguna opna án
trúarstarfsins. Þótt samfélag múslima á Feneyja-
svæðinu hafi dregið sig í hlé var leitað annarra
leiða til að halda því starfi áfram, án samþykkis,
auk þess sem reglur um fjölda gesta voru brot-
nar að ástæðulausu. Þegar yfirvöld lokuðu skála-
num vegna þessa er því ekki hægt að tala um að
í því hafi falist brot á tjáningarfrelsi. Þessi þátt-
ur listaverksins mistókst einfaldlega þegar ekki
tókst að fá samþykki yfirvalda fyrir því að reka
trúarstarf í listaverkinu.
Annað væri uppi á teningnum ef Büchel hefur
verið til umræðu um að halda verkinu opnu án
þess að þar væri stundað trúarlegt starf, sem var
það sem fulltrúar múslima í Feneyjum lögðu
til í málamiðlun sinni. Ef sú er reyndin hafa
feneysk yfirvöld gert aðför að tjáningarfrelsi lista-
mannsins og komið í veg fyrir aðgengi almenn-
ings að áhugaverðu verki.