Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2010, Blaðsíða 19

og systkinum mínum. allir hjálpuðust að. Við
áttum sextíu fjár og tíu beljur og tíu hross. Ég
var þekkt í minni sveit af því ég þekkti svo vel
nöfnin á rollunum og mörkin á þeim. svo var
verið að reka beljurnar inn. Þær gátu nú verið
óþægar við okkur krakk ana. í sveitinni gerði
ég allt með hinum krökkunum og ég var aldrei
neitt öðruvísi
Þegar guðrún var að alast upp um miðja öldina
tíðkaðist hér á landi að halda börnum snemma
til vinnu og á stórum sveitaheimilum voru mörg
verk sem þurfti að vinna (sigurður gylfi
magnús son, 1993). Verksvitið virðist hafa skipt
miklu máli og það hefur án efa ráðið því að
ekki var litið öðrum augum á börn með
þroskahömlun en önnur börn á heimilinu. í sög -
um þeirra þriggja lífssögupersóna sem ólust
upp í sveit kemur þó skýrt fram að ekki var um
neina þjónustu að ræða við börn og fjölskyldur
þeirra og ólíklegt má telja að þær hafi leitað
eftir aðstoð. Þótt ekki sé hægt að alhæfa um
aðstæður fólks með þroskahömlun sem átti
heima í sveit á grundvelli frásagna þeirra má
telja sennilegt að fleiri hafi búið við svipaðar
aðstæður. Þau voru öll liðtæk við ýmis störf í
sveitinni og gátu lagt sitt af mörkum í þeim
efnum.
ekki hafa þó allar lífssögupersónurnar sælu -
sögur að segja úr sveitinni því elsti þátttak -
andinn í rannsókn minni, gunnar Jónsson, lýsir
slæmum örlögum bróður síns, Haraldar, en hann
hafði ekki getu til að vinna almenn sveitastörf.
Haraldur var sendur á sveitabæ til vandalausra
þar sem hann var beittur miklu harðræði. Hér á
eftir er drepið niður í lýsingu gunnars á ör -
lögum hans:
Þegar við komum á sveita bæinn var allt svo
skítugt og konan, sem átti að hugsa um hann
Halla bróður, hafði víst lamið hann og verið
vond við hann. Hún vissi ekki að við vorum að
koma og henni brá þegar hún sá okkur. Hún
fór svo með okkur út í hænsnahús og þar var
Halli með hænunum, skítugur og grátandi.
Hann átti ekki neina skó og held ég engin
almennileg föt. Það vantaði meira segja á hann
tær af því að honum var svo kalt. Við fórum
svo á stofnunina og okkur leið bara vel þar.
Þessi stutta frásögn gefur til kynna þau við horf
sem ríkjandi voru í garð fólks með þroska -
hömlun á íslandi um miðja síðustu öld. ekki er
ólíklegt að atburðir sem þessir hafi oft verið
þaggaðir niður, meðal annars vegna þess að
þeir voru óþægilegir fyrir samfélagið. eins og
sjá má á þessu dæmi litu ekki allir á stofnanavist
sem neikvæða því fyrir þá bræður var stofnunin
lausn frá harðræði og illri meðferð. Þó að varla
megi ætla að aðstæður sem þessar hafi verið al -
gengar hér á landi hafa sambærileg dæmi kom -
ið fram í íslenskum rannsóknum (Hanna Björg
sigurjónsdóttir og rannveig Traustadóttir,
2001) og erlendum (atkinson, Jackson og
Walmsley, 1997; Fergu son, 1994).
Félagslegar aðstæður fólksins í rannsókninni
á bernsku- og æskuárum voru mismunandi en
það sem einkennir þó lýsingar flestra frá æsku -
árum eru ljúfar minningar um lífið „heima“ þar
sem flestir upplifðu sig sem eðlilegan og sjálf -
sagðan hluta af fjölskyldunni. Þá kemur einnig
skýrt fram að um enga félagslega aðstoð eða
þjón ustu var að ræða við börn og fjölskyld ur
þeirra utan sólarhringsstofnana.
Skólaganga
með einni undantekningu var formleg skóla -
ganga fólksins lítil eða engin. eins og áður segir
áttu þrjár af lífssögupersónum rannsókn arinnar
heima í sveit en þau voru öll fædd árið 1948. Þó
að þau hafi alist upp hvert í sínum landshlutanum
er reynsla þeirra af skólagöngu að mörgu leyti
lík. Þau gengu öll í farskóla en þó mislengi.
guðrún Haraldsdóttir var þrjú ár í farskóla með
jafnöldrum sínum en tvíburabræð urnir guð -
mundur og Hallur einn vetur. í sögum þeirra má
glöggt finna að þegar að skólagöngu kom fundu
þau öll til vanmáttar síns og ekki var um neinn
stuðning í skólanum að ræða á þessum tíma.
Hrefna, ófötluð systir þeirra guð mundar og
Halls, lýsir skólagöngu þeirra á eftirfarandi hátt:
Þeir voru einn vetur í skólanum. Þetta var far -
skóli, einn af síðustu farskólunum á ís landi. á
veturna var kennt í þrjá mánuði en þess á milli
urðu börnin að læra sjálf. Bræður mínir voru
einn tíma á dag í lestrarkennslu þennan vetur.
um vorið sagði kennarinn að þetta þýddi ekki
neitt, það væri ekki hægt að kenna þeim neitt.
Bræður mínir fengu nánast enga skólagöngu
né aðra þjónustu.
19Raddir fólks með þroskahömlun
Tímarit um menntarannsóknir, 7. árgangur 2010
Tímarit um menntarannsóknir_Layout 1 1/17/11 5:18 PM Page 19