Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2010, Blaðsíða 21

inni á stofnunum. í lífssögum í rannsókninni
kemur fram að flest fólkið lítur á flutning á
stofnun sem einn af erfiðustu og afdrifaríkustu
atburðunum í lífi sínu. Þau þurftu að skilja við
fjöl skyldur sínar á barnsaldri og flutningurinn
hafði oftast þær afleiðingar að tengslin við
þeirra nánustu voru rofin að miklu eða öllu
leyti. ragnheiður guðmundsdóttir, sem er fædd
árið 1950, segir frá upplifun sinni af flutningi á
stofnun árið 1959 á eftirfarandi hátt:
Ég var bara níu ára gömul þegar ég flutti, ég
gleymi því nú aldrei. Ég fór með flugvélinni
suður. Ég var samferða konu sem heitir Jóna.
Hún átti heima í þorpinu. svo keyrði bróðir
hans pabba míns mig á bílnum sínum á stofn -
un ina. Ég man vel hvernig þetta var. Ég var
með tvær ferðatöskur sem fötin mín voru í.
mér fannst ekkert gaman að vera að flytja
hingað suður frá pabba mínum og mömmu og
systkinum mínum þremur.
Frásögn ragnheiðar endurspeglar að flutn -
ingurinn var henni tilfinningalega afar erfiður,
enda var hún ekki nema níu ára gömul. Þessi
atburður, sem gerðist fyrir meira en 45 árum,
stendur henni enn ljóslifandi fyrir hugskots -
sjónum. ragnheiður leit á flutninginn á stofnun -
ina sem einn af þeim atburðum sem hafa
markað líf hennar og aðstæður hvað mest. sama
má segja um ernu magnúsdóttur sem er, eins
og ragnheiður, fædd árið 1950. í broti úr
lífssögu ernu sem fer hér á eftir kemur fram
hvernig hún skynjaði flutninginn á stofnunina:
svo fékk mamma mín beinkrabba og hafði
áhyggjur af mér, gat ekki dáið og forstöðu -
konan bauð henni að taka mig. Ég hefði aldrei
farið. Ég gerði það bara af því að mamma mín
vildi það. Hún hélt að ég yrði örugg þar. Þetta
var bara svona. Ég var aldrei talin þroskaheft,
en svo eins og ég segi og stend við það, ég var
gerð þroskaheft. af því er ég svo sár að það
skuli ekki hafa verið reynt meira. mér leið
alveg hræðilega, alveg hræðilega.
ragnheiðar og erna tengja flutning á stofnun
við erfið, sárs auka full og neikvæð tímamót sem
fólust í aðskilnaði frá fjölskyldu og vinum. Þá
lýsa sögurnar því að foreldrar þeirra höfðu verið
hvattir til að senda þær á stofnanir og þær höfðu
sjálfar ekkert um það að segja. Tilviljanir virðast
hafa ráðið því að þessi kostur var valinn. Þó
skín í gegn að úrræðaleysið í þjónustu við fólkið
úti í samfélaginu hafi verið algjört og að það
hafi að einhverju leyti haft áhrif á ákvarðanir
fjölskyldna þeirra. ekki er ólíklegt að foreldrar
þeirra ernu og ragnheiðar hafi trúað því, eins
og almennt var álitið, að það væri dætrum þeirra
fyrir bestu að dvelja á stofnunum. Þá hefur hinn
læknisfræðilegi skilningur á fötlun og hin mikla
trú almennings á læknum, sérfræðingum og
gildi opinberra stofnana án efa oft orðið til þess
að foreldrar sendu börn sín frá sér.
Þrátt fyrir sárar minningar um flutning á
stofnun gátu konurnar vel lýst þeim aðstæðum
sem þær bjuggu við á stofnunum. í lífsögunum
kemur fram að einkarými var afar takmarkað
og margir voru saman í herbergi. sama gilti
bæði um börn og fullorðna.
Frásagnir lífssögupersónanna bera með sér
að innra skipulag stofnana minnti um margt á
sjúkrahús. allir voru vaktir á sama tíma, yfirleitt
milli sex og sjö á morgnana, og þá tóku við
venjubundin morgunverk og í kjölfarið daglegar
athafnir. ragnheiður lýsir þessum daglegu
venju bundnu athöfnum á stofnununum:
klukkan sjö á morgnana kom vaktkonan og
vakti okkur. Fyrst klæddum við okkur en
kvöld ið áður áttu allir að hafa til fötin sín. Ég
átti líka alltaf að búa um rúmið mitt og þurrka
af og skúra gólfið og við allar stelp urn ar. svo
fórum við alltaf í sunnudagaföt á sunnudögum
og ég geri það ennþá. Fötin voru sett upp á
herðatré og ég raða þeim alltaf vel á herðatréð.
svo fóru allir í bað á þriðjudögum og föstu -
dögum. Þá voru bað dagar. Það var nú alltaf
hafragrautur í morg un mat. Oftast var ágætur
matur, hún var góður kokkur hún frú sigríður.
Það var tekið slátur og við hjálpuðum til og
svo var alltaf góður matur á fimmtudögum,
stundum lamba læri eða hryggur eða smásteik
með kartöflumús.
Fólkið upplifði hina daglegu rútínu innan
stofnananna á mismunandi hátt. Það kemur þó
skýrt fram að allir urðu að fara eftir þeim
reglum og venjum sem ríktu á stofnununum.
Fæstir höfðu nokkurt vald eða val og eins og
fram kom var fótaferðartími, matmálstímar, bað
og háttatímar á svipuðum tíma fyrir alla, hvort
sem um börn eða fullorðna var að ræða. að
21Raddir fólks með þroskahömlun
Tímarit um menntarannsóknir, 7. árgangur 2010
Tímarit um menntarannsóknir_Layout 1 1/17/11 5:18 PM Page 21