Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2010, Blaðsíða 28

28
Hvert er eignarhaldsform
norrænna háskóla?
gyða Jóhannsdóttir og Jón Torfi Jónasson
Háskóla íslands, menntavísindasviði
á alþjóðavettvangi hefur farið fram marg breytileg umræða um stöðu og fjármögnun opinberra háskóla
og einkaháskóla. á íslandi fjármagnar ríkið kennslu opinberra háskóla og þriggja einkaháskóla
samkvæmt sömu reikni reglum en auk þess innheimta einkaháskólar lánshæf skólagjöld. Þetta hefur
vakið spurningar um það í hvaða skilningi íslenskir einkaháskólar eru einkastofnanir og að hvaða leyti
ekki. annars vegar er gerð grein fyrir helstu atriðum og ágreiningsefnum alþjóða umræðu um rekstr ar -
form háskóla og sú umfjöllun greind. meðal annars er kannað að hvaða marki æðri menntun (e. tertier
education, higher education) er álitin almannaeign (e. public good) eða einkaeign (e. private good).
Jafnframt er greint að hvaða marki fjármögnun og eftirlit með gæðum og rekstri háskóla kemur
einkarekstrarumræðunni við, eða í hverju frelsi þeirra felist. Hins vegar er greint frá framkvæmd og
niðurstöðum rann sóknar höfunda (gyða Jóhannsdóttir og Jón Torfi Jónasson, 2009) á því hvað að -
greinir opinbera háskóla og einkaháskóla á íslandi, í noregi og Danmörku. meðal annars er leitað
svara við eftirfarandi spurningum: 1) eru einka háskólar til á íslandi í noregi og Danmörku? 2) í
hvaða skilningi eru einkaháskólar frábrugðnir opinberum háskólum og hvað aðgreinir þessi rekstrar -
form? Viðmið til að bera saman opin bera háskóla og einkaháskóla voru skilgreind á grundvelli
fræðilegrar umfjöllunar um efnið auk atriða sem helst einkenna einkafyrirtæki eða einkastofnanir.
Opin berum gögnum frá öllum löndunum var safnað og þau greind. Viðtöl voru tekin við fulltrúa
menntamálaráðuneyta og einka háskóla í löndunum þrem. niðurstöður sýna að einkaháskólar eru á
íslandi og í noregi en ekki í Danmörku. Það er fyrst og fremst tvennt sem greinir á milli opinberra
háskóla og einkaháskóla. annars vegar ráða einkaháskólar yfir eignum sínum en ekki opinberir
háskólar. Hins vegar falla einkaháskólar undir ólíkt laga- og regluverk hvað snertir ráðningu, launakjör
og brottvikningu akademískra starfsmanna. niðurstöður sýna einnig að danskir opinberir háskólar eru
sjálfseignarstofnanir án bygginga og er lítill munur á þeim og norskum og íslenskum opinberum
háskólum. Tveir íslenskir einkaháskólar eru sjálfseignar stofn anir. rekstr ar form greinir því ekki á milli
einkaháskóla og opinberra háskóla. Loks eru niður stöður tengdar opinberri íslenskri umræðu um stöðu
og fjármögnun opinberra háskóla og einka háskóla.
Hagnýtt gildi: Þessi grein er innlegg í umræðu um stöðu og fyrirkomulag íslenskra opinberra
háskóla og einkaháskóla. Hún varpar ljósi bæði á hugtök og hugmyndir sem tengjast umræðu
um opinbera háskóla og einkaháskóla. stjórn völd geta metið stefnumörkun sína um háskóla til
skemmri eða lengri tíma í ljósi þessarar rannsóknar. Lagt er til að í stað þess að deila um heitið
sem rekstrarforminu er gefið eða hvort einkarekstur sé betri eða lakari en opinber rekstur verði
í umræðu um skipan háskóla reksturs stuðst við þau hlutbundnu viðmið sem notuð eru í grein -
inni. Þannig verði umræðan gagnsærri og skilmerkilegri. greinin nýtist þannig bæði stjórnvöld -
um og öðrum þeim sem taka þátt í umræðu um skipan háskólamála.
Tímarit um menntarannsóknir, 7. árgangur 2010
Tímarit um menntarannsóknir_Layout 1 1/17/11 5:18 PM Page 28