Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2010, Blaðsíða 31

Markmið
meginmarkmið rannsóknarinnar er þríþætt: 1)
að gera nokkra grein fyrir helstu atriðum umræðu
um opinbera háskóla og einkaháskóla á alþjóða -
vettvangi. 2) að varpa ljósi á hlutverk íslenskra,
danskra og norskra einkaháskóla og það sem
greinir þá frá opinberum háskólum. að bera stöðu
íslands saman við stöðuna í Danmörku og noregi
og kanna hvernig staðan í þessum þrem löndum
fellur að alþjóðlegri umræðu.
skipulag æðri menntunar á íslandi er frá -
brugðið skipulaginu í noregi og Danmörku. í
noregi og Danmörku er það tvískipt en ekki á
íslandi. annars vegar er um háskóla að ræða og
hins vegar eru svokallaðar millistofnanir á milli
framhaldsskóla og háskóla. í noregi kallast þessar
stofnanir høyskoler og í Danmörku pro fessions -
højskoler. norsku millistofnanirnar eru mjög
nálægt háskólunum og falla undir sömu lög (Lov
om unversiteter og høyskoler no. 15/2005).
Dansk ar millistofnanir eru hins vegar langt frá
háskólunum og falla undir sérstök lög (Lov om
professionshøjskoler for videregående uddanning
no. 543/2008). á ís landi hafa ekki verið og eru
ekki til milli stofn anir á milli framhaldsskóla og
háskóla. starfs menntun er því annaðhvort innan
framhaldskóla eða háskóla (sjá nánar Jón Torfi
Jónasson, 2004 og gyða Jóhannsdóttur, 2008). í
þessari rannsókn er einungis fjallað um háskóla í
noregi og Dan mörku.
Til þess aðgerðabinda athugunina er leitað
svara við eftirfarandi spurningum:
1. eru einkaháskólar til í Danmörku, noregi
og á íslandi, skv. opinberum skilgreiningum
í hverju landi fyrir sig?
2. Hvert er hlutverk einkaháskóla í þessum
löndum; þ.e. gegna þeir að öðru jöfnu
einhverjum sérstökum hlutverkum sem eru
önnur en ríkisháskólanna?
3. að hve miklu leyti, eða í hvaða skilningi,
eru þeir einkastofnanir og að hvaða marki
eru þeir það ekki?
4. Hvaða viðmið greina helst á milli einka -
háskóla og opinberra háskóla í hverju landi
fyrir sig?
aðferð
gagnasöfnun fólst annars vegar í söfnun og
greiningu opinberra gagna frá löndunum þremur
(lög, reglugerðir, skýrslur og tímaritsgreinar).
Þessi gögn komu að mjög góðum notum en voru
þó takmörkuð og þörfnuðust skýringar. Því var
nauðsynlegt að ræða við nokkra aðila í hverju
landi fyrir sig. Hlutverk þeirra var að tryggja að
rituð gögn væru rétt skilin en að auki bentu þeir
á ýmis önnur mikilvæg gögn. Tekin voru viðtöl
við fulltrúa þeirra ráðuneyta sem fóru með
málefni háskóla í löndunum þrem ur. auk þess
voru tekin viðtöl við fulltrúa einkaháskólanna á
íslandi og í noregi (í Dan mörku var ekki um
einkaháskóla að ræða). Fyrst og fremst var rætt
við þá sem voru vel kunnugir fjár málum og
starfsmannahaldi há skól anna og þeir spurðir um
þau atriði sem ekki komu fram í rituðum gögn -
um. rituðum gögn um var safnað vor og sumar
2009 og viðtölin tekin nokkuð samhliða.
eftirfarandi viðmið til að bera saman einka-
og opinbera háskóla eru skilgreind á grundvelli
fram angreindrar fræðilegrar umfjöllunar auk atriða
sem helst einkenna einkafyrirtæki eða einka -
stofnanir. Þessi viðmið greinast á eftirfar andi fimm
svið sem könnuð voru í þessu sam bandi.
i rekstrarform: Hvert er rekstrarform háskól -
anna?
ii eftirlit ríkisins: Hvernig er gæðaeftirliti ríkis -
ins með háskólum og fræðasviðum almennt
háttað? Hvert er eftirlit ríkisins með rekstri
háskólanna, bæði opinberra háskóla og
einka háskóla?
iiiFjármögnun háskólanna: Hvernig er fjár -
mögn un ríkisins háttað, eru skólagjöld heimil?
iVstarfskjör: ráðningar og launakjör akadem -
ískra starfsmanna: eru störf auglýst? eru
launakjör einstaklingsbundin eða samkvæmt
opinberum kjarasamningi? geta starfsmenn
sótt um framgang og hvernig er hann
metinn? undir hvaða lög og reglur fellur
brott vikning úr starfi?
V Fjárhagslegt frelsi stofnana: Hver á háskóla -
byggingar; mega háskólar fjárfesta á almenn -
um markaði og taka lán gegn veði?
Val á háskólum var með eftirfarandi hætti: í Dan -
mörku var miðað við opinbera háskóla en þeir
eru átta (Lov om universitieter no. 280/2005).
einkaháskólar eru lagalega séð ekki fyrir hendi í
danskri æðri menntun. Opinberir íslenskir
háskólar eru þeir skólar sem falla undir lög um
opinbera háskóla frá 2008, þ.e.a.s. Háskóli íslands
og Háskólinn á akureyri (Lög um opinbera
háskóla nr. 85/2008). einka háskólar voru þeir
31Hvert er eignarhaldsform norrænna háskóla?
Tímarit um menntarannsóknir, 7. árgangur 2010
Tímarit um menntarannsóknir_Layout 1 1/17/11 5:18 PM Page 31