Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2010, Blaðsíða 37

iske uni versitet og Handelshøjskolen í kaup -
mannahöfn heimilt að taka lán gegn veði fyrir
viðhaldi og kaupum á eignum. Þeir mega þó
ekki taka lán til að standa straum af rekstri
(munnleg heimild, 11. maí 2009.
samkvæmt 2. töflu eru einkaháskólar ein -
ungis til staðar á íslandi og í noregi. í töflunni
kemur hins vegar í ljós að rekstrarform danskra
opinberra háskóla er sjálfseignarstofnun, þ.e.a.s.
sama heiti og notað er yfir rekstrarform tveggja
íslenskra einkaháskóla. samanburðurinn leiðir
einnig í ljós að opinberir háskólar í löndunum
þremur eru að mestu leyti eins, þ.e.a.s. dönsku
sjálfseignarstofnanirnar eru nær alveg eins og
opinberu háskólarnir í noregi og á íslandi.
Fjallað er nánar um þetta atriði í kaflanum hér
á eftir.
Ályktanir og umræður
greiningin leiðir í ljós að samkvæmt opinberum
skilgreiningum eru einkaháskólar til á íslandi
og í noregi en ekki í Danmörku. samkvæmt
lögum gegna einkaháskólar sömu hlutverkum
og opinberir háskólar og þeir falla einnig undir
gæðaeftirlit ríkisins alveg til jafns við opinberu
háskólana (Lög um háskóla nr. 63/2006; Lov
om universiteter og høyskoler no. 15/2005).
samkvæmt hugmyndum geigers (1985) er
hlutverk íslenskra og norskra einkaháskóla (þ.e.
Bi í noregi) réttlætt með„betri menntun“, frekar
en meira framboði eða aukinni fjölbreytni.
námstilboð einkaháskólanna eru ekki ætluð
jaðar hópum og þau snúast ekki um sérhæfingu
sem gæti allt eins verið í opinbera kerfinu,
heldur eru skólarnir viðbót við opinberu
háskólana þótt ekki sé skortur á námstilboðum
þar. námstilboð þeirra eru að því leyti eins og í
opinberu háskólunum að þeir telja það jafngilt
sambærilegum prófgráðum, þótt vitaskuld sé
áherslumunur á milli skóla; það á líka við í
opinberu skólunum. Þeir stuðla því fyrst og
fremst að samkeppni á milli stofnana um nem -
endur, en að svo stöddu eru engin gögn sem
sýna að það leiði til betri menntunar.
samanburður og greining á einkennum
opinberra háskóla og einkaháskóla leiddi í ljós
að það voru einungis tvær breytur sem greina á
milli opinberra háskóla og einkaháskóla og kom
það nokkuð á óvart. Þessar breytur eru í fyrsta
lagi umráð yfir eignum. einkaháskólar ráða yfir
eignum sínum en opinberir háskólar ekki. Frelsi
íslenskra einkaháskóla í þessum efnum er þó
aðeins meira en hjá einkaháskólum í noregi;
þeim norsku er til dæmis ekki heimilt að
fjárfesta það fé sem skólarnir fá sem ríkis -
framlag eða með innheimtu skólagjalda á opn -
um markaði. Þeir mega hins vegar flytja
afgangsfjármagn til næsta árs þannig að það
komi nemendum til góða. Þeir ráða yfir eignum
sínum að öðru leyti. á íslandi mega einka há -
skólar fjárfesta fjárframlög frá ríkinu sem þeir
fá vegna kennslu og með innheimtu skólagjalda
á opnum markaði og vekur það athygli þar sem
fjárframlög ríkisins til kennslu einkaháskólanna
eru alveg til jafns við opinberu háskólana. í
noregi er tekið tillit til þess hvort stofnunin á
möguleika á að innheimta há skólagjöld og eru
fjár framlögin í samræmi við það. Það er
athyglis- og umhugsunarvert að engar slíkar
reglur eru hér á landi.
í öðru lagi falla opinberir háskólar og
einkaháskólar undir ólíkt laga- og regluverk
hvað snertir ráðningar, launakjör og brottvikn -
ingu akademískra starfsmanna. Opinberu
háskólarnir falla undir lög og reglur sem gilda
um opinbera starfsmenn en einkaháskólarnir
undir lög og regluverk sem gildir á almennum
vinnumarkaði. ráðningar- og launakjör sýnast
nokkuð svipuð á íslandi og í noregi en virðast
þó aðeins takmarkaðri í noregi en hjá íslenskum
einkaháskólum, Bi er til dæmis gert að auglýsa
laus störf. Brottvikning úr starfi fellur undir
Arbejdsmiljöloven en þar eru ákvæði um
brottvikningu nokkuð ströng.
Danskir ríkisháskólar urðu sjálfseignar -
stofnanir með samþykkt laga um háskóla frá
2003 (Lov om universiteter no. 403/2003). Fyrir
samþykkt laganna voru þó tveir háskólar sjálfs -
eignarstofnanir þ.e.a.s. Danmarks Pedagogiske
universitet frá 2000 og Danmarks Tekniske
universitet frá 2001. Dönsku háskólarnir eru
nú átta talsins. Háskólar sem sjálfseignar stofn -
anir eiga rætur að rekja til fyrri stefnumörkunar
ríkisins á níunda áratugnum þegar það breytti
mörgum opinberum stofnunum í sjálfseignar -
stofnanir. Hugtakið sjálfseignarstofnun hefur
hins vegar verið til í Danmörku í u.þ.b. 100 ár.
í skýrslunni Selvejende institutioner – styring,
regulering og effektivitet kemur skýrt fram að
hugtakið tekur þó til margs konar stofnana og
37Hvert er eignarhaldsform norrænna háskóla?
Tímarit um menntarannsóknir, 7. árgangur 2010
Tímarit um menntarannsóknir_Layout 1 1/17/11 5:18 PM Page 37