Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2010, Blaðsíða 95

95Skilningur framhaldsskólakennara á almennum námsmarkmiðum
Tímarit um menntarannsóknir, 7. árgangur 2010
(1973), gerði afar skarplega grein fyrir slíkum
efasemdum og sagði að sum svokölluð almenn
markmið væru ekki markmið í þeim skilningi
að skólaganga væri leið að þeim á sama hátt og
það að fara um borð í strætisvagn er leið til að
komast í vinnuna heldur væru þau háfleyg
aðferð til að lýsa verklagsreglum. Ég skil tal
hans um verklagsreglur svo að greinabundnu
markmiðin sem kennarar vinna að séu ekki
leidd af almennu markmiðunum, eins og White
(1997) kallar eftir, heldur sé unnið að þeim
með samskiptaháttum og verklagi sem sam -
ræmist almennu markmiðunum.
Peters (1966, 1973) leit á hefðbundnar
náms greinar sem kjarna skólastarfsins og taldi
að helsta markmið skóla væri að glæða skilning
nemenda á þeim – sá skilningur væri eftirsókn -
ar verður í sjálfum sér og því þyrfti ekki að
réttlæta kennslu námsgreinanna með tilvísun til
annarra markmiða. White (1982, 1997, 2009)
telur hins vegar að skólastarf eigi einkum að
snúast um almennu markmiðin og það skuli
ráðast af þeim hvað sé kennt, enda séu náms -
greinarnar tæki til að ná þeim. Þau almennu
markmið sem White leggur megináherslu á
varða siðferði nemenda, einkum hæfni til að
taka sjálfstæða afstöðu til verðmæta og gilda,
og hæfni til þátttöku í lýðræðissamfélagi
(White, 1982, 2003, 2005).
ef til vill er ein ástæða þess að akker (2003)
og fleirum þykir vandasamt að skýra vensl
almennra markmiða og þess sem kennarar gera
sú að ekki er samkomulag um neinn skilning á
því hvað almennu markmiðin þýða. sumir
hugsa um þau eins og Peters (1973), sumir eins
og White (1982, 1997, 2009) og sumir ef til vill
á einhvern enn annan veg. umræða um tengsl
námsgreina og almennra markmiða hefur frem -
ur lítil verið. nokkrir menntaheimspekingar sem
fjölluðu um þetta efni undir lok síðustu aldar,
eins og John White (1982), ronald Barnett
(1988) og Christopher Winch (1996), töldu
rökræðu um það á byrjunarstigi. mér vitanlega
hefur hún lítið þróast síðan. enn þann dag í dag
eru mikilvægustu kenningarnar um þetta efni
þær sem ég hef hér eignað þeim richard Peters
og John White. Viðhorf þessara tveggja ensku
heimspekinga mynda eins og andstæða póla í
umhugsun um almenn markmið og tengsl þeirra
við námsgreinar og skólastarf. rannsóknir á
því hvort til sé heppilegur millivegur og hvar
hann geti legið virðast skammt komnar.
í grein sinni, Fjölmenning og sjálfbær þróun
– Lykilatriði skólastarfs eða óþægilegir aðskota -
hlutir, fjallar ingólfur ásgeir Jóhannesson
(2007) um almenn markmið sem hann kallar
sam fagleg viðfangsefni. strax í fyrirsögn grein -
arinnar stillir ingólfur ásgeir upp tvenns konar
kostum sem líkjast nokkuð þeim and stæðu
pólum sem ég hef lýst. í greininni spyr hann
hvort almenn markmið eigi ekki að vera þunga -
miðja skólakerfisins. Þeir sem svara þessari
spurningu játandi taka væntanlega undir
sjónarmið af því tagi sem White heldur fram.
Þeir sem líta á námsgreinarnar sem þungamiðju
hugsa hins vegar á svipuðum nótum og Peters.
Við framhaldsskóla er sterk hefð fyrir fag -
greina miðuðum námskrám þar sem bóklegar
námsgreinar mynda þungamiðju skólastarfsins
(Carr, 2007; Tye, 2000). rannsókn Hafdísar
ingvarsdóttur (2004) á enskukennurum og
raungreina kennurum við íslenska framhalds -
skóla bendir til þess að skilningur þeirra á eigin
starfi ráðist að talsverðu leyti af námsgreininni
sem þeir kenna, þeim þyki vænt um hana og sú
væntumþykja móti starf þeirra. Vísbendingar
eru einnig um að faggreinasjónarmið hafi
veruleg áhrif á starf grunnskólakennara. í grein
sinni, sýn fimm grunnskólakennara á nám og
kennslu í náttúruvísindum, segja meyvant Þór -
ólfs son, allyson macdonald og eggert Lárusson
(2007) t.d. frá rannsókn á kennslu í náttúrufræði
hjá fimm grunnskólakennurum sem leiddi í ljós
að þeir unnu í anda faggreina stefnu. Þessar tvær
íslensku rannsóknir varpa ljósi á hugmyndir
kennara um eigið starf og markmið þess þótt
þær fjalli ekki beinlínis um hugmyndir þeirra
um almenn markmið af því tagi sem lýst er í
Aðalnámskrá framhaldsskóla frá 1999 og 2004
(menntamálaráðuneytið, 1999, 2004).
Hvað ætli kennarar sem kenna bókleg fög
til stúdentsprófs við íslenska framhaldsskóla
hugsi um þessi almennu markmið? Hvernig
álíta þeir að þau tengist kennslu einstakra
greina? Ég leitaði svara við þessu með viðtölum
við átján framhaldsskólakennara.
Viðmælendur og rannsóknaraðferðir
Ég kaus að ræða við kennara úr þrem greina -
flokkum, raungreinum, stærðfræði og sögu.
Tímarit um menntarannsóknir_Layout 1 1/17/11 5:18 PM Page 95