Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2013, Síða 41

41
Sú spurning verður áleitin hér hvort yfirhöfuð sé hægt að ræða um
sanna eða rétta minningu úr eigin fortíð ef við erum eins bundin frásagnar-
rammanum og Freeman vill vera láta. Freeman áttar sig vel á þessum vanda
en vill halda í þann möguleika að „hægt [sé] að segja satt“41 í frásögn. Svar
hans er að slíkt sé hægt að gera með listrænni notkun frásagnarmiðilsins.
Mikil skáld geti t.d. brotist út úr ramma frásagnarhefðarinnar og sagt satt
í þeim djúpa skilningi að þeir afhjúpi eitthvað nýtt. Sá Laxness sem Jón
kynnti til sögunnar gæti því þrátt fyrir allt sagt eitthvað raunverulega satt
í skilningi Freemans því hann er sögumaður sem hefur hæfileika til „beita
tungumálinu af listfengi“.42
III
Hvernig er hægt að leggja mat á svo róttæka tilgátu um eðli minninga og
efni leitt af minningum, svo sem sjálfsævisögur? Ég hef haldið því fram að
hér sé ekki um raunprófanlega sálfræðilega tilgátu að ræða heldur frum-
spekilega kenningu. Ein aðferð til að meta slíkar tilgátur er fólgin í því að
finna dæmi þar sem tilgátan virðist sönn, þar sem minningar eru félags-
legur tilbúningur ofan í kjölinn, og spyrja hversu vel okkur hugnist dæmið.
Þessi aðferð er stundum kennd við Wittgenstein.43 Dæmið sem ég legg til
í þessu samhengi er af bældum eða endurheimtum minningum (e. repress-
ed eða recovered memories), en Janice Haaken ræddi einmitt um einn anga
þeirra í greininni sem vitnað var til hér að framan. Sú skoðun var útbreidd
í Bandaríkjunum og víðar á ofanverðri tuttugustu öld að börn brygðust
við kynferðislegri misnotkun í æsku með því að bæla allar minningar um
misnotkunina. Sumir ráðgjafar (e. counselors) sem buðu upp á meðferð við
slíku minnisleysi áætluðu að í Bandaríkjunum einum hlypi tala slíkra þol-
enda á milljónum,44 en það gat tekið þá ár, jafnvel áratugi, að endurheimta
minningarnar eftir að meðferð hófst.45 Nær alltaf tókst þó að „rifja upp“
slíkar minningar að endingu. Sumir þeirra sem störfuðu í anda þessarar
41 Mark Freeman, „Telling Stories“, bls. 269.
42 Sama rit, bls. 276.
43 Sjá t.d. James Conant, „The World of a Movie“, Making a Difference. Rethinking
Humanism and the Humanities, ritstj. Niklas Forsberg og Susanne Jansson, Riga:
Preses Nam/Thales, 2011, bls. 293–324, hér bls. 293.
44 Sjá Renee Fredrickson, Repressed Memories. A Journey to Recovery from Sexual Abuse,
New York: Simon & Schuster, 1992, bls. 15 og 53.
45 Sjá Richard Ofshe og Ethan Watters, Making Monsters. False Memories, Psychother-
apy, and Sexual Hysteria, New York: Charles Scribner’s Sons, 1994, bls. 94–95.
MINNINGAR SEM FÉLAGSLEGUR TILBÚNINGUR