Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2013, Síða 57

57
Við ætlum okkur ekki þá dul að skjótum breytingum verði komið á – sem
væri sannarlega til of mikils mælst – en það er í það minnsta hægt að rifja
upp, blása nýju lífi í minningar, koma þeim undan þögninni.“7
Í þessari grein verður fjallað um samspil minninga og réttlætis í Svikinni
borg. Cixous lítur svo á að minnið sé arfur sem kallar á stöðuga endursköp-
un. Þar skiptir mestu máli að halda á lofti minningum fórnarlamba, þótt hún
geri ekki síður minningum gerenda skil. Þrátt fyrir ákafann í texta Cixous
felur hvatning hennar um pólitíska upprifjun í Sviknu borginni ekki í sér
einfalda „endurminningu“, hvort sem um er að ræða minningu sem mátt til
endurnýjunar og heilunar eða minningu sem olíu á eld banvænna átaka. Eins
og hér verður sýnt fram má túlka leikritið í ljósi þess sem hefur verið kallað
„umbreytingarréttlæti“ (e. transitional justice),8 en það felur í sér pólitískt og
lagalegt breytingaferli eftir djúpstæð samfélagsáföll. Þetta ferli tekur bæði
mið af refsi- og sáttaleiðum og gengur út á að lagfæra fyrri siðferðisskipan
með fordæmingu og að bæta fyrir tjón eða illgjörðir og misbeitingu valds.
Þær leiðir sem ríki hafa farið til þess að glíma við „fortíðarvanda“ eru eink-
um réttarhöld, sáttanefndir, sannleiksskýrslur og miskabætur.
Hér verða vísanir Cixous í þessar og fleiri aðferðir í Svikinni borg
greindar. Sérstök áhersla verður lögð á túlkun Cixous á fyrirgefningu sem
sáttagjörð sem komi í stað refsingar. Rætt verður um hvernig það að segja
sögu getur veitt bæði þolanda og samfélaginu tilfinningalega útrás. Einnig
verður fjallað um merkingu hugtaka sem tengjast „uppbyggilegri réttvísi“
(e. restorative justice), eins og „játningu“, „afsökun“ og „náðun“. Sjónum
verður beint að spurningunni um hvort fyrirgefning eigi að vera skilyrð-
islaus eða skilyrðisbundin í anda heimspeki Jacques Derrida, en hann telur
þessar tvær leiðir vera í senn ósmættanlegar og óaðskiljanlegar. Þá verð-
ur fjallað á gagnrýninn hátt um greiningu lögfræðingsins Susan Ayres á
leikritinu, en hún telur að það taki ótvíræða afstöðu með „uppbyggilegu
réttlæti“ og skilyrtri fyrirgefningu. Sýnt verður fram á að í leikritinu séu
réttarhöld sett á svið í þeim tilgangi að gæða þolendur því sem Shoshana
Felman hefur kallað „merkingarlegt sjálfræði“.9 Tilgangurinn er ekki að
endurtaka sögu fórnarlambsins heldur að skapa hana hér og nú og setja
hana í sögulegt samhengi.
7 Hélène Cixous, „Enter the Theatre“, bls. 28.
8 Ruti G. Teitel, Transitional Justice, Oxford: Oxford University Press, 2000.
9 Shoshana Felman, „Theaters of Justice: Arendt in Jerusalem, the Eichmann Trial,
and the Redefinition of Legal Meaning in the Wake of the Holocaust“, Critical
Inquiries, 27:2/2001, bls. 201–238.
AF SVIðI FYRIRGEFNINGAR