Dagblaðið Vísir - DV - 16.12.2007, Blaðsíða 42

42 FÖSTUDAGUR 14. DESEMBER 2007
Ættfræði DV
Ættfræði DV
Kjartan Gunnar Kjartansson rekur ættir
þjóðþekktra íslendinga sem hafa verið
í fréttum í vikunni, rifjar upp frétt-
næma viðburði liðinna ára og minnist
horfinna merkra íslendinga. Lesendur
geta sent inn tilkynningar um
stórafmæli á netfangið kgk@dv.is
▼
Árið 1947varmikið
slysaár á íslandi. í maílok
varð mannskæðasta
flugslys sem orðið hefur
hér á landi er tuttugu og
fimm manns fórust með
Björgunarafrekið við Látrabjarg
Myndin er tekin er breski togarinn
Sargon strandaði við Orlygshöfn í
Patreksfirði í desemberbyrjun 1948.
RSftM&s^Gðr,;:
skot slitnaði línan en í annarri til-
raun tókst að skjóta henni yfir skipið.
Komið var taug í skipið með björg-
unarstól og skipbrotsmennirnir sem
voru á lífi, tólf talsins, dregnir í land.
Það gekk vonum framar og tók ekki
nema klukkustund. Þrír skipverj-
anna, skipstjóri, stýrimaður og einn
háseti, höfðu hins vegar farist er þeir
reyndu að róa í land, áður en björg-
unaraðgerðir hófust.
Skipbrotsmennirnir og björgun-
armennirnar voru nú á stórhættuleg-
um stað þar sem stöðugt mátti búast
við klaka- eða steinhruni úr bjarginu
og reyndar mátti engan tíma missa
því koma varð sem flestum skip-
brotsmönnum upp á Flaugarnef-
ið áður en flæddi yfir urðina. Þegar
komið var að vaðnum var Þórður
fyrst dreginn upp á Flaugarnefið en
síðan skipbrotsmennirnir, hver af
öðrum og var það erfiðasti og hættu-
legasti þáttur björgunarinnar.
Biðin langa
Þegar sjö skipbrotsmenn höfðu
verið dregnir upp varð að stöðva
björgunaraðgerðirnar þar sem flætt
hafði að vaðstaðnum og farið var að
dimma. Þeir fimm skipbrotsmenn og
þrír fslendingar sem eftir voru niðri
urðu að koma sér fyrir í skjóli fast
við bjargið. í sautján langar klukku-
stundir urðu þeir að bíða eftir fjöru
og dagsbirtu. Eins urðu skipbrots-
mennirnir sjö og björgunarmenn-
irnir á Flauganefi að láta fyrirberast
þar um nóttina. Þá nótt var þó frost-
laust og að mestu úrkomulaust og
seint um kvöldið höfðu þeim borist
vistir og skjólklæði frá Hvallátrum.
Það voru þrjár konur og eini karl-
maðurinn sem eftir var á bænum
sem komu þar færandi hendi en sú
sendiferð var engan veginn hættu-
laus enda mikil þoka á leiðinni.
Á sunnudagsmorgninum var há-
flóð og því ekki hægt að draga þá
upp sem biðu í fjörunni.
Hins vegar voru skipbrots-
mennirnir sem komnir voru upp
á Flauganefið dregnir upp á bjarg-
brúnina og gekk það að óskum enda
hafði fleiri björgunarmenn drif-
ið að frá Patreksfirði, Örlygshöfn
og Rauðasandi. Um hádegisbilið
á sunnudegi var hafist handa við
að draga þá upp á nefið sem höfðu
beðið í fjörunni og lauk því verki kl.
14.30. Klukkan 17.00 voru svo allir
skipbrotsmennirnir og björgunar-
mennirnr komnir upp á bjargbrún-
ina.
Gist í tjöldum
Er skipbrotsmennirnir úr fyrra
hollinu náðu upp á bjargbrúnina
biðu þeirra upphituð tjöld og hress-
ing áður en lagt var af stað með þá
á hestum heim að Hvallátrum og í
/
f
Hlúð að skipbrotsmanni
Sem kominn er í hús. Mynd
Óskar Gislason - Ljósmyndasafn
Reykjavíkur
Mannbjörg við Látrabjarg
í fréttum var þetta helst... 13.-15. desember 1947
Vart er hægt að hugsa sér hrika-
legri strandstað en undir Látrabjargi
sem er 14 kílómetra langt sjávarbjarg
"yst við norðanverðan Breiðafjörð, frá
Bjargtöngum sem eru vestasti hluti
Islands, og að Keflavík í austri. Bjarg-
ið er lengst af þverhnípt í sjó fram
eða niður í stórgrýtta sjávarurðina
en hæst er bjargbrúnin 441 metri.
Það er því ekki að ástæðulausu að
Jón Helgason segir í Áföngum:
- „býsn eru meðan brothætt jörð
brestur ekki undirfargi
þar sem á hennar holu skurn
hlaðið var Látrabjargi.”
Togari strandar
Snemma morguns föstudaginn
12. desember 1947 barst Slysavarna-
félagi íslands í Reykjavík skeyti um
það að breski togarinn Dhoon hefði
strandað undir Látrabjargi. Haft
var símasamband að Hvallátrum
og menn þar á bæ beðnir um að
grennslast fyrir um togarann. Fjórir
menn brugðust skjótt við þrátt fyrir
*mjög slæmt veður, og lögðu af stað til
að glöggva sig á aðstæðum. Þannig
hófst einn frægasti björgunarleið-
angur hér á landi á 20. öld.
Mennirnir fjórir gengu sem leið
liggur inn á bjarg og sáu að togarinn
var kirfilega strandaður á flösum um
það bil 100 metra frá landi, undan
Geldingaskorardal sem er í Bæjar-
bjargi. Tveir leitarmannanna sneru
þá heim að Hvallátrum til að gera
viðvart en hinir tveir reyndu að átta
sig á því hvort einhverjir væru enn á
lífi í flakinu.
-Lelðangur undirbúinn
Á Hvallátrum var undirbúinn
björgunarleiðangur, liði safnað
af næstu bæjum og tekið til nesti,
fatnaður, siglínur og sá björgunar-
búnaður sem tiltækur var. Klukkan
8:30 á laugardagsmorgni voru fjór-
tán björgunarmenn komnir á bjarg-
brúnina. Heldur hafði hlýnað í veðri
þótt enn væri hvasst og svellbungur
og klakahragl gerði allt bjargsig stór-
hættulegt. Nú þótti orðið afar líklegt
að menn væru á lífi í flakinu sem enn
var mjög heillegt enda höfðu ver-
ið kveiktir eldar á hvalbaknum um
nóttina.
Ferðin niður í fjöruna
Hin eiginlega björgunaraðgerð
■hófst á því að sigtólum var komið
fyrir á bjargbrúninni þar sem tveir
menn urðu eftir. Tólf menn fóru hins
vegar á handvaði frá bjargbrúninni
niður snarbratta grasbrekku á svo-
kallað Flaugarnef sem er 150 metr-
um fyrir neðar. Frá þeirri brún er 80
metra hengiflug niður í stórgrýtta
urðina.
Sigtækjum var komið fyrir á nef-
brúninni þar sem átta menn urðu
eftir. Fjórir menn sigu síðan af Flaug-
arnefi og niður í stórgrýtta fjöru-
urðina, þeir Þórður Jónsson og Haf-
liði Halldórsson, bændur á Látrum,
.Bjarni Sigurbjörnsson frá Hænuvík
og Andrés Karlsson úr Kolsvík, þurftu
þeir síðan að ganga með björgun-
artólin rúman kílómetra í fjöruurð-
-inni, slímugri og glerhálli, þar til þeir
komu á móts við skipið kl. 12.30 á
laugardeginum.
Skipverjar dregnir í land
Nú var engan veginn sjálfgef-
ið að það heppnaðist að skjóta línu
yfir í skipið í þessu veðri. Við fyrsta
Breiðavík'og komust þeir í hús þá
um kvöldið. Skipbrotsmennirn-
ir úr seinna hollinu voru hins vegar
svo þjakaðir að þeir urðu að gista í
tjöldunum um nóttina ásamt nokkr-
um björgunarmönnum. Komust
þeir heim að Hvallátrum kl. 13.00 á
mánudag. Björgunarleiðangurinn
hafði þá staðið yfir á þriðja sólahring
og höfðu flestir björungarmennim-
ir unnið hvíldarlaust í 56 klukku-
stundir.
Einstæð heimildarmynd
íslensldr fjölmiðlar og BBC
greindu ffá björguninni um leið og
fféttir bárust. Það er svo enginn hörg-
ull á heimildum um þennan merka
atburð. Óskar Gíslason kvikmynda-
gerðarmaður fór ári síðar vestur til að
gera heimildarmynd um björgunina.
I byrjun desember 1948 vom Óskar og
björgunarmennimar komnir á vett-
vang til að sviðsetja og lcvikmynda at-
-M
Douglas Dakota-flugvél
sem rakst á Hestfjail við
Héðinsfjörð. Sama vor
fórust tvær aðrar flugvélar
og með þeim sex manns.
En árið greinir einnig frá
björgunarafrekum og þar
á meðal einu frækiiegasta
björgunarafreki íslands-
sögunnar: Björgunaraf-
rekinu við Látrabjarg 13.-
15. desember. Þar iögðu
æðrulausir menn allt í
söiurnar og framkvæmdu
fumlaust hið ómögulega:
hrifsuðu tólf mannslíf úr
heigreipum Ægis undir
Látrabjargi við ótrúlega
erfiðar og hættulegar að-
stæður.
burðarásina við Geldingarskorardal.
Þá fengu björgunarmennirnir útkall
vegna breska togarans Sargon sem
strandað hafði við Örlygshöfn í Pat-
reksfirði. Áður en Óskar vissi af vom
björgunarmennirnir lagðir af stað á
slysstað enda tóku þeir raunveruleik-
ann ffam yfir leikna kvikmynd. Óskar
fylgdi þeim eftir og náði einstæðum
lcvikmyndaupptölcum og ljósmynd-
um af raunverulegu björgunaraffeki
þar sem sex skipveijum var bjargað
en ellefu fómst. Heimildarmynd Ósk-
ars, Björgunaraffekið við Látrabjarg,
er því einstæð og líklega ein merkasta
heimildarkvilcmynd sem gerð hefur
verið hér á landi.
Heiðursmerki og minnisvarði
ítarleg frásögn af björguninni
við Látrabjarg er í einu af ritum
Steinars J. Lúðvíkssonar, Þraut-
góðir á raunastund. Þá er afar ítar-
leg og greinargóð lýsing á allri
atburðarrásinni í Árbók Barða-
strandarsýslu árið 1948, eftir Sigur-
björn í Hænuvík en þrír synir hans
tóku þátt í björgunaraðgerðunum.
Bretar kunnu vel að meta þá karl-
mennsku og það æðmleysi sem ís-
lensku björgunarmennirnir höfðu
sýnt enda voru þeir sæmdir ýms-
um æðstu heiðursmerkjun breska
heimsveldisins. Árið 1997 var reistur
minnisvarði um þetta einstæða aff ek
á brún Geldingaskorardals.
Ýmsir þeirra sem tóku þátt í björg-
uninni em enn á lífi. Má þar nefna
Árna Helgason á Patreksfirði sem þá
bjó á Látmm, bræðurna Björgvin og
Agnar Sigurbjörnssyni ffá Hænuvík
og Halldór Ólafsson ffá Látrum sem
nú er í Reykjavík. Við skulum í lok-
in inna Árna eftir þessum atburði og
minningum hans þar að lútandi:
„Þeir komust heilir heim."
„Jú, jú. Ég var einn þeirra fjórtán
sem komu á bjargbrúnina á laug-
ardagsmorgninum, fór svo niður á
Flauganef en var síðan í því að koma
vistum og hlífðarfötum á staðinn
og tók þátt í því að draga mennina
upp."
Var erfitt að draga þá upp?
„Nei, nei. Þá vomm við orðnir
það margir. En það varð að draga
mennina mjög hægt upp enda voru
þeir alls óvanir svona ferðamáta og
afar máttvana. Bátsmaðurinn var sá
eini sem gekk sjálfur og óstuddur
eftir að upp var komið."
Lá ekld oft við að illa færi?
„Jú, jú, það kom ýmislegt upp á
við þessar erfiðu aðstæður. En það
voru einkum tveir eldri menn sem
sáu til þess að þetta gekk allt upp,
þeir Daníel Eggertsson og Hafliði
Halldórsson frá Látmm sem stjóm-
uðu siginu og drættinum, uppi og
niðri. Þeir vom vanir sigmenn og
kunnu til verka. Án þeirra hefði
þetta líklega ekki gengið.
Auðvitað gerðum við einhver
mistök en mönnunum tólf var
bjargað og þeir komust heilir heim.
Það var fyrir mestu."