Peningamál - 01.11.1999, Qupperneq 3

Óhófleg útlánaaukning undanfarin misseri felur í
sér tvíþættan vanda. Í fyrsta lagi örvar hún eftirspurn
og kyndir undir ofþenslunni. Í öðru lagi skapar hún
hættu fyrir stöðugleika fjármálakerfisins í heild,
sérstaklega þar sem vöxtur útlána hefur að töluverðu
leyti verið fjármagnaður með erlendu lánsfé til
skamms tíma. Hættan í þessu sambandi er tvenns
konar. Annars vegar sú að mikil útlánaaukning í
góðæri auki líkurnar á verulegum útlánatöpum þegar
aftur herðir að í þjóðarbúskapnum. Hins vegar sú að
erfiðleikar skapist í endurfjármögnun á erlendu láns-
fé. Seðlabankinn hefur snúist gegn þessum vanda
með þrenns konar aðgerðum. Í fyrsta lagi hefur hann
hækkað eigin vexti sem hefur stuðlað að hærri út-
lánsvöxtum í bankakerfinu. Í öðru lagi hefur hann
gefið sterkar viðvaranir til lánastofnana og ríkisins
sem eiganda sumra þeirra. Í þriðja lagi lagði bankinn
snemma á þessu ári lausafjárkvöð á lánastofnanir
sem miðaði m.a. að því að draga úr fjármögnun út-
lána með erlendu skammtímafé. Þessar aðgerðir hafa
skilað þeim árangri að fjármögnun útlána er nú
traustari en áður. Einnig hefur nokkuð dregið úr vexti
útlána, þótt enn sé hann meiri en til lengdar sam-
rýmist stöðugleika og lítilli verðbólgu. Seðlabankinn
mun því áfram beita sér gegn óhóflegri útlána-
aukningu.
Hagstjórn þarf nú að glíma við tvíþættan vanda
viðskiptahalla og of mikillar verðbólgu. Stefnan í
peningamálum getur ekki beinst nema að öðru mark-
miðinu og er eðlilegt að það sé verðlagsmarkmiðið.
Stefnan í ríkisfjármálum þarf að vinna gegn við-
skiptahallanum. Þar sem eftirspurnarþenslan virðist
meiri en þjóðhagsáætlun gerði ráð fyrir þarf afgangur
á fjárlögum næsta árs að verða að sama skapi meiri
en í fjárlagafrumvarpi. Hallarekstur sveitarfélaga á
hátoppi hagsveiflunnar er einnig vandamál sem taka
þarf á, en hann veikir það aðhald sem ríkisfjármálin
veita innlendri eftirspurn. Nái sveitarfélög ekki við-
unandi árangri í þessum efnum þarf afkoma
ríkissjóðs að verða að sama skapi betri.
Seðlabankinn hefur hækkað vexti sína þrisvar á
þessu ári um samtals 1½% í því skyni að treysta
gengi krónunnar og draga úr verðbólguþrýstingi.
Þetta hefur leitt til þess að vaxtamunur gagnvart út-
löndum er nú meiri en verið hefur frá því að skamm-
tíma fjármagnshreyfingar urðu óheftar í upphafi árs
1995. Undanfarna mánuði hefur þetta skilað sér í
styrkingu gengis krónunnar sem varð hærra snemma
í nóvember en nokkru sinni frá gengislækkuninni í
júní 1993.
Stefnan í peningamálum verður áfram aðhalds-
söm. Seðlabankinn telur nauðsynlegt að skammtíma-
vextir verði nógu háir til að stuðla að gengishækkun
krónunnar frá því sem var þegar bankinn gaf út verð-
bólguspá sína 25. október sl., enda fól hún í sér meiri
verðbólgu en hægt er að una. Hugsanlegt er að hækka
þurfi seðlabankavexti enn frekar til að tryggja að
gengi krónunnar verði nægilega hátt og innlendir
vextir nógu háir til að draga úr eftirspurn og útlánum.
Í því sambandi þarf einnig að taka tillit til vaxta-
hækkana erlendis að undanförnu.
Stefna stöðugs gengis, sem fylgt hefur verið á
undanförnum árum, hefur skilað góðum árangri með
því að stuðla að lítilli verðbólgu og stöðugum efna-
hagslegum skilyrðum atvinnurekstrar. Nýjar aðstæð-
ur gefa hins vegar hugsanlega tilefni til að endurmeta
gengisstefnuna. Hjöðnun verðbólgu sem átti sér stað
fyrri hluta þessa áratugar, og fastgengisstefna átti
mikilvægan þátt í, er að baki. Í þeirri sterku upp-
sveiflu sem nú er í þjóðarbúskapnum væri hins vegar
æskilegt að geta beitt gengi krónunnar til að hemja
verðbólgu. Fjármagnshreyfingar eru nú að mestu
óheftar, en alþjóðleg reynsla sýnir að erfitt getur
verið fyrir lítið land að halda gengi nær algerlega
föstu við þær aðstæður. Að lokum má nefna að til-
koma evrunnar gæti gefið tilefni til að endurskoða
fyrirkomulag gengismála hér á landi, sérstaklega ef
mikilvæg viðskiptalönd eins og Danmörk, Bretland
og Svíþjóð verða hluti af evrusvæðinu. Breytingar
sem kynnu að verða gerðar á fyrirkomulagi gengis-
mála myndu hins vegar ekki breyta því að verðstöð-
ugleiki er meginmarkmið peningastefnunnar. Þvert á
móti þyrftu þær að styrkja það meginmarkmið í sessi
og gera það skýrara.
Með þessu riti hefur göngu sína nýtt árs-
fjórðungsrit Seðlabanka Íslands. Ásamt Hagtölum
Seðlabankans, sem nú eru gefnar út á vefsíðu hans, er
hinu nýja riti ætlað að koma í stað Hagtalna mánað-
arins. Auk þess kemur ritið í stað haustskýrslu Seðla-
bankans sem yfirleitt hefur komið út í október eða
nóvember á hverju ári. Haustskýrslan, ársskýrsla
bankans og ársfundarræða formanns bankastjórnar
hafa uppfyllt ákvæði 4. gr. Seðlabankalaga um
skýrslugerð til ráðherra. Sú greinargerð sem áður var
í haustskýrslu bankans verður framvegis í Peninga-
málum sem nú koma út í fyrsta sinn.
2