Peningamál - 01.11.1999, Blaðsíða 6

Hækkun á markaðsverði húsnæðis og matvæla
endurspeglar eftirspurn
Tæpur þriðjungur hækkunar neysluverðs á tímabil-
inu frá janúar til nóvember stafaði af 15% hækkun
húsnæðisliðar vísitölunnar. Lítill vafi er á því að
hækkun markaðsverðs húsnæðis á sér ekki síst rætur
í miklum vexti eftirspurnar þótt byggðaröskun, láns-
fjárframboð og lækkun raunvaxta kunni einnig að
eiga hlut að máli. Raunverð fasteigna á höfuðborgar-
svæðinu er nú álíka hátt og á þensluárunum fyrir
rúmum áratug síðan. Þegar eignaverð er orðið svo
hátt má gera ráð fyrir að dragi úr verðhækkunum. Að
hluta til má segja að hækkun húsnæðisverðs feli í sér
leiðréttingu frá lágu verði sem ríkti á stöðnunarskeið-
inu fram eftir tíunda áratugnum. Þeirri leiðréttingu
ætti nú að vera lokið og því líklegt að mesta hækk-
unarhrinan sé gengin yfir, þótt einhver viðbótar-
hækkun raunverðs húsnæðis gæti orðið á næsta ári.
Á vissan hátt gefur hækkun húsnæðisliðar í vísi-
tölu neysluverðs ýkta mynd af hækkun neysluverðs.
Í fyrsta lagi er í vísitölunni einungis tekið mið af
hækkun fasteignaverðs á höfuðborgarsvæðinu. Fast-
eignaverð hækkaði mjög á höfuðborgarsvæðinu á
síðasta ári en aðra sögu er að segja víðast á lands-
byggðinni. Vaxandi straumur fólks til höfuðborgar-
svæðisins hefur magnað þenslu á húnæðismarkaði
þar en haldið verði niðri á landsbyggðinni. Í öðru lagi
ber að geta þess að hækkun reiknaðs húsnæðiskostn-
aðar, sem tekur mið af markaðsverði húsnæðis og er
veigamesta ástæða hækkunar húsnæðisliðar, endur-
speglar ekki beinan fjárhagslegan kostnaðarauka
neytenda af hærra húsnæðisverði heldur fórnarkostn-
að þeirra af því að búa í eigin húsnæði. Þannig geta
tiltölulega takmörkuð fasteignaviðskipti haft áhrif á
endurmat þessa fórnarkostnaðar fyrir alla neytendur.
Mat á breytingu húsnæðiskostnaðar er reyndar afar
erfitt viðfangs og mjög er mismunandi eftir löndum
hvaða aðferðum er beitt.
Ef hækkandi bensínverð og húsnæðiskostnaður
væru einu skýringar aukinnar verðbólgu mætti gera
sér vonir um að hún hjaðnaði að miklu leyti sjálf-
krafa. Því miður er því ekki svo farið. Matvælaverð
er nú t.d. mun hærra en fyrir ári síðan. Verð annarrar
innlendrar mat og drykkjarvöru en búvöru og græn-
metis var 9,7% hærra í nóvember en fyrir ári og inn-
flutt matvæli höfðu hækkað lítið minna. Erfitt er að
fullyrða hvað hér býr að baki. Að hluta til kann að
vera um hliðrun á árstíðasveiflu að ræða eða tíma-
bundnar framboðstruflanir en getum hefur einnig
verið leitt að því að aukin samþjöppun fyrirtækja í
dreifingu og smásölu matvæla eigi hlut að máli. Það
styður þessa tilgátu að bæði innlend og innflutt mat-
væli hafa hækkað álíka í verði. Ekki verður séð að
innflutningsverð matvæla hafi almennt hækkað sem
gæti bent til þess að álagning hafi aukist. Of snemmt
er þó að fullyrða mikið um áhrif aukinnar samþjöpp-
unar og blokkamyndunar í matvöruverslun.
Í sumum tilfellum hafa ytri áhrif orðið tilefni
hækkunar en markaðsaðstæður sennilega orðið til
þess að meiri hækkun varð en efni stóðu til. Verðlag
þjónustu á frjálsum markaði hefur hækkað um rúm
5% frá því fyrir ári. Í þeirri hækkun er falin hækkun
bifreiðatrygginga í kjölfar lagasetningar sem gerir
auknar kröfur um tryggingarvernd. Þessi hækkun
kom þó ekki nema að tæpum þriðjungi fram í
hækkun vísitölu neysluverðs, þ.e.a.s. sá hluti hækk-
unarinnar sem að mati Hagstofunnar stafaði ekki af
aukinni tryggingarvernd. Þótt áhöld geti verið um
mat á kostnaðarauka tryggingarfélaganna vegna
hinnar nýju lagasetningar verður að telja líklegt að
markaðsaðstæður hafi átt þátt í því að tryggingar-
félögin sáu sér fært að hækka verð meira en ella.
Hvað sem því líður urðu áhrif hækkunarinnar á vísi-
tölu neysluverðs aðeins 0,2% þegar upp var staðið.
Að frátöldu innfluttu bensíni og matvælum hefur
verðþróun annarrar innfluttrar vöru, svo sem bifreiða
og raftækja, haldið aftur af hækkun vísitölunnar.
Verð þeirra hefur ýmist nánast staðið í stað eða lækk-
að enda er í útreikningum Hagstofunnar tekið tillit til
gæðabreytinga þessarar vöru sem kemur fram í lægra
mældu vöruverði en ella.
Gengisþróunin hafði aðeins tímabundin áhrif á verð-
lag á þessu ári og aukin framleiðni mildaði áhrif
launahækkana
Gengi krónunnar veiktist nokkuð framan af ári og
fyrri hluta maí var það u.þ.b. 1% lægra en í ársbyrjun
og ríflega 2½% lægra en þegar það var hæst á sumar-
mánuðum 1998. Síðan í maí hefur gengi krónunnar
hins vegar styrkst verulega og var snemma í nóvem-
ber orðið hærra en nokkru sinni eftir gengisfellingu
krónunnar í júní 1993. Þótt lækkun krónunnar hafi átt
nokkurn þátt í aukinni verðbólgu fyrri hluta ársins
ættu þau áhrif að hafa fjarað út að verulegu leyti og á
næstu misserum mun hærra gengi krónunnar, verði
það viðvarandi, leiða til lægra innflutningsverðs í
5