Peningamál - 01.05.2000, Blaðsíða 25

stæð rekstrarskilyrði eigi lánastofnanir að nýta til
þess að byggja upp sterka eiginfjárstöðu svo að þær
séu betur búnar undir erfiðari tíma. Ákafur útlána-
vöxtur síðustu tveggja ára kom a.m.k. í sumum til-
vikum í veg fyrir að svo yrði.
Vegna þess að vöxtur innlendrar eftirspurnar var
að verulegu leyti knúinn áfram af lánsfé jókst skuld-
setning heimila og fyrirtækja á liðnu ári. Samkvæmt
bráðabirgðauppgjöri jukust skuldir heimilanna um 71
milljarð króna og námu 147% af áætluðum ráðstöf-
unartekjum þeirra það ár. Fyrir áratug námu skuldir
heimilanna 72% af ráðstöfunartekjum og einungis
fimmtungi fyrir tveimur áratugum. Útlán lána-
kerfisins til fyrirtækja jukust um 26%. Einkum jukust
skuldir fyrirtækja í verslun og þjónustu, og mun láta
nærri að skuldir þeirra hafi aukist um þrjá fjórðu
hluta. Verulegur hluti þeirra skulda var gengis-
tryggður.
Stefna og aðgerðir Seðlabankans
Ég mun nú víkja að stefnu og aðgerðum Seðlabank-
ans í peningamálum. Vegna ofþenslueinkenna í efna-
hagslífinu var stefna Seðlabankans mjög aðhalds-
söm. Bankinn hækkaði vexti sína þrisvar á árinu, í
febrúar, júní og september, samtals um 1,5 prósentu-
stig. Þrátt fyrir vaxtahækkanir ársins náðu stýrivextir
bankans tæplega að fylgja eftir breyttum verðbólgu-
væntingum. Frá síðustu áramótum hefur Seðla-
bankinn tvívegis hækkað vexti sína um samtals 1,1
prósentustig. Við þær aðstæður sem nú ríkja í efna-
hagsmálum mun Seðlabankinn áfram halda uppi
aðhaldssamri stefnu í peningamálum.
Snemma á liðnu ári setti Seðlabankinn nýjar
lausafjárreglur til að stemma stigu við rýrnandi
lausafjárstöðu lánastofnana og aukinni notkun
erlends skammtímafjár. Lausafjárreglurnar komu að
tilætluðu gagni og virtust a.m.k. í bráð hafa stuðlað
að minni útlánaaukningu lánastofnana.
Lausafjárreglunum var ætlað að stuðla að traust-
um rekstri lánastofnana fremur en að vera peninga-
legt stjórntæki. Vegna slæmrar lausafjárstöðu átti
Seðlabankinn þó von á að reglurnar myndu hægja á
vexti útlána meðan lánastofnanir löguðu lausafjár-
stöðu sína. Seðlabankanum var ljóst að þessar reglur
höfðu ýmsar hliðarverkanir og voru sumar óæskileg-
ar. Bankinn mótaði síðan í samstarfi við lánastofn-
anir nýjar reglur um lausafjárhlutfall sem tóku gildi í
lok síðasta árs.
Eftir að bankinn breytti stjórntækjum sínum á
árinu 1998 eru lausafjárviðskipti hans við innláns-
stofnanir að meginhluta í formi endurhverfra verð-
bréfakaupa. Vikulega fara fram útboð á vegum
Seðlabankans. Bankinn býðst þá til að veita lána-
stofnunum lán til 14 daga á vöxtum sem hann
ákveður. Endurhverf verðbréfakaup Seðlabankans
jukust mjög á síðustu mánuðum liðins árs. Ástæðu
þess má rekja til sveiflna í lausafjárstöðu innláns-
stofnana sem stafa að jafnaði af árstíðabundnum
breytingum á stöðu ríkissjóðs gagnvart Seðlabank-
anum og árstíðabundnu gjaldeyrisútstreymi. Auk
þess hafði sala á ríkiseignum áhrif á lausafjárstöðu
bankanna þegar leið að lokum síðasta árs.
Mikil aukning endurhverfra viðskipta Seðla-
bankans við lánastofnanir hefur orðið ýmsum tilefni
til að spyrja hvort þar sé ekki að leita skýringa á
miklum vexti útlána og peningamagns og hvort ekki
væri ástæða til þess að Seðlabankinn takmarkaði
framboð slíkra samninga í því skyni að hefta vöxt
peningamagns og útlánagetu lánastofnana.
Flestir seðlabankar í iðnríkjum hafa kosið að
stýra fremur vöxtum en framboði. Ástæður þess eru
nokkrar. Í fyrsta lagi leiðir magnstýring til meiri
sveiflna á vöxtum á peningamarkaði, en það getur
valdið óvissu um það hversu miklu aðhaldi bankinn
stefni raunverulega að. Peningastefnan verður með
öðrum orðum óskýrari. Í öðru lagi getur takmörkun á
framboði lánsfjár aukið lausafjárvanda einstakra
lánastofnana og valdið kerfisvanda. Í þriðja lagi er
erfitt að beita magnstýringu í opnu hagkerfi með
frjálsar fjármagnshreyfingar við önnur lönd. Slíkt
getur leitt til óæskilegra sveiflna á gengi gjald-
miðilsins.
Af þessum ástæðum beitir Seðlabanki Íslands
ekki grunnfjárstýringu frekar en aðrir seðlabankar í
nálægum löndum. Vextir á peningamarkaði eru
meginstýritæki bankans, enda er ekki til lengdar unnt
að stýra hvoru tveggja, vöxtum og magni. Reynslan
á árinu 1999 sýndi að breytingar á vöxtum Seðla-
24 PENINGAMÁL 2000/2