Peningamál - 01.08.2001, Síða 29

28 PENINGAMÁL 2001/3
Ný lög um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001 tóku
gildi frá og með 1. júlí sl. og leysa þau af hólmi lög nr.
25/1987. Hér er vikið að nokkrum breytinganna eink-
um þeim sem varða dráttarvexti og birtingarskyldu
Seðlabanka Íslands á vöxtum.
Lögin fela í sér nokkurt samningsfrelsi um dráttar-
vexti. Í stað þess að þeir séu einhliða ákvarðaðir af
Seðlabankanum er nú heimilt að semja um dráttar-
vexti, annað hvort sem fast álag ofan á tiltekinn grunn
dráttarvaxta eða sem fasta vexti. Samningsfrelsið nær
þó ekki til neytendalána. Sé ekki samið um dráttarvexti
eða vanefndaálag gilda þeir dráttarvextir sem Seðla-
bankinnn ákveður og birtir. Þeir skulu annarsvegar
vera grunnur dráttarvaxta, sem er jafn vöxtum algeng-
ustu skammtímalána Seðlabankans til lánastofnana, og
hinsvegar vanefndaálag, sem getur verið á bilinu 7 til
15 prósentur. Samtalan af þessu eru dráttarvextir þeir
sem Seðlabankinn ákveður og gilda þeir í sex mánuði
í senn, þ.e. frá 1. janúar og 1. júlí.
Vegna nýju laganna hætti Seðlabankinn að auglýsa
mánaðarlega öll almenn vaxtakjör banka og sparisjóða
ásamt vegnum meðaltölum vaxta. Upplýsingar um
meðalvexti og hæstu vexti munu því ekki birtast með
formlegum hætti eftir gildistöku laganna. Því er mikil-
vægt að í nýjum lánssamningum verði ekki vitnað í
hugtök eins og meðalvexti skuldabréfalána, meðal-
ávöxtun útlána eða hæstu lögleyfðu vexti. Í stað þess
mun Seðlabanki Íslands birta vexti sem taka mið af
lægstu vöxtum nýrra útlána lánastofnana. Vilji aðilar
hafa breytilega vexti í lánssamningi geta þeir miðað
við þessa vexti og er ekkert því til fyrirstöðu að samið
sé um tiltekið frávik frá þeim. Í greinargerð með frum-
varpi til hinna nýju vaxtalaga eru raktar ástæður þess-
ara breytinga. Segir þar að eftir gildistöku fyrri vaxta-
laga hafi orðið miklar breytingar á vaxtarófi banka og
sparisjóða, m.a. við það að tekið var upp kjörvaxtakerfi
útlána. Þetta hafi torveldað mjög útreikning meðal-
vaxta. Auk þess er bent á að ekki sé eðlilegt að nota
meðalvexti í fjölmörgum lánssamningum, þar sem
meðaltalið sé fengið með því að takað mið af lágum
vöxtum til traustra aðila með góðar tryggingar og
háum vöxtum til aðila með lakari tryggingar og öllum
vöxtum þar á milli. Ástæða sé hinsvegar til að hvetja
aðila til að semja um vexti sín á milli í stað þess að
nota „án umhugsunar“ almenna viðmiðun við vexti á
markaðnum.
Seðlabankinn mun eftir sem áður safna ítarlegum
upplýsingum um vexti lánastofnana. Er jafnframt lík-
legt að hann birti ýmsar vaxtaraðir í tengslum við
umfjöllun um efnahagsmál. Vextirnir sem bankanum
ber að auglýsa samkvæmt lögunum munu birtast í
Lögbirtingablaði og á heimasíðu bankans.
Viðmiðun vegna vaxta á skaðabótakröfum breytist
en þeir voru miðaðir við vexti á almennum sparisjóðs-
reikningum í eldri lögum. Þetta form er nú úrelt og lítið
notað og því mæla nýju lögin svo fyrir að vextir á
skaðabótakröfum verði jafnir 2/3 hluta lægstu vaxta
sem Seðlabankinn birtir mánaðarlega. Felur þetta í sér
umtalsverða hækkun á vöxtum af skaðabótakröfum.
Vegna lánssamninga sem gerðir hafa verið fyrir
gildistöku laganna og hafa breytilega vexti í samræmi
við meðalvexti eða hæstu vexti gildir bráðabirgða-
ákvæði sem tryggir að unnt verður að finna hvaða vexti
skuli nota. Séu vextir breytilegir í samræmi við meðal-
tal það sem Seðlabankinn hefur auglýst skal bæta 3,5
prósentum við vextina sem Seðlabanki auglýsir nú af
óverðtryggðum lánum, eða 2,5 prósentum við vexti
verðtryggðra lána. Sé vísað til hæstu vaxta hverju sinni
skal bæta 4,5 eða 3,5 prósentum við þá vexti sem
Seðlabankinn auglýsir annarsvegar af óverðtryggðum
og hinsvegar verðtryggðum kröfum.
Meginatriði um verðtryggingu sparifjár og lánsfjár
eru óbreytt frá fyrri lögum. Í greinargerð með frum-
varpinu segir að opinberar reglur um verðtryggingu
fjárskuldbindinga þjónuðu fyrst og fremst þeim til-
gangi að verja almennt sparifé og lánsfé landsmanna
fyrir rýrnun af völdum innlendrar verðbólgu eins og
hún er venjulega mæld, þ.e. sem meðaltalsbreyting á
verði í stóru úrtaki vöru og þjónustu. Þessu hafi
hinsvegar ekki verið ætlað að hindra eðlilega þróun á
fjármagnsmarkaði. Því er sérstaklega tekið fram að
afleiðusamningar falli ekki undir ákvæði laganna.
Ennfremur er veitt heimild til að miða við hlutabréfa-
vísitölur í lánssamningi. Þetta hvorttveggja, þ.e.
samningar um afleiður og hlutabréfavísitölur, eru ný-
mæli sem þekkst hafa um allangt skeið erlendis.
Ný vaxtalög