Peningamál - 01.08.2001, Qupperneq 34

Þess má geta að ákvæði hliðstæð því sem hér um
ræðir eru í lögum fjölmargra seðlabanka og þykja
nauðsynleg sem varnagli fyrir fjármálakerfið. Rök
sem færð hafa verið gegn því að ákvæði þessa efnis
skuli vera í seðlabankalögum eru einkum þau að með
því sé skapaður svokallaður freistnivandi (e. moral
hasard) sem geri lánastofnanir áhættusæknari en þær
myndu ella verða í trausti þess að seðlabanki komi
þeim til bjargar ef á bjátar. Það er þó talið vega
þyngra að seðlabankar hafi með þessum hætti mögu-
leika á að forða því að lausafjárerfiðleikar einnar
stofnunar stofni fjármálakerfinu í heild í tvísýnu. Í
þessu sambandi má einnig nefna að alþjóðleg láns-
hæfismatsfyrirtæki leggja upp úr ákvæðum af þessu
tagi. Það verður því að mæta freistnivandanum með
öðrum hætti. Þar kemur til öflugt fjármálaeftirlit og
skilaboð um að þótt fjármálastofnunum kunni að
verða bjargað úr vandræðum eigi ekki það sama við
um yfirstjórn og eigendur. Séu skilaboðin skýr og
trúverðug hafa stjórnendur fjármálastofnana þannig
hvata til að gæta öryggis í rekstri þeirra þrátt fyrir
ákvæði í seðlabankalögum um heimild til lánveitinga
til þrautavara.
Í 16. grein laganna er mikilvægt nýmæli sem
kveður svo á að Seðlabankanum sé óheimilt að veita
ríkissjóði, sveitarfélögum og ríkisstofnunum öðrum
en lánastofnunum lán. Í fyrri lögum voru engar tak-
markanir á aðgangi ríkissjóðs að skammtímalánum í
Seðlabankanum. Á árinu 1992 sömdu fjármálaráð-
herra og Seðlabankinn um að ríkissjóður hætti að
yfirdraga reikninga sína í bankanum og myndi þaðan
í frá mæta fjárþörf sinni með uppboðum á ríkisverð-
bréfum á markaði. Við endurskoðun seðlabankalaga
víða um heim á undanförnum árum hefur sem fyrr
segir ein mikilvæg breyting falist í að loka fyrir að-
gang ríkissjóðs að lánum í seðlabönkum þar sem
hann hefur á annað borð verið til staðar. Þetta hefur
þótt nauðsynlegur þáttur í að tryggja fjárhagslegt
sjálfstæði seðlabankanna og stuðla að eðlilegri vaxta-
myndun auk þess að koma í veg fyrir þensluhvetjandi
fjármögnun á ríkissjóði. Með breytingunni sem gerð
var á þessu ákvæði laganna var staðfestur með lögum
sá mikilvægi áfangi sem náðist með samkomulagi
fjármálaráðherra og Seðlabankans 1992.
Þrátt fyrir þetta ákvæði veita lögin Seðlabank-
anum heimild til að kaupa á verðbréfamarkaði verð-
bréf sem gefin eru út af ríkissjóði, sveitarfélögum og
ríkisstofnunum í þeim tilgangi að ná markmiðum
sínum í peningamálum. Kaup á verðbréfum þessara
aðila með þessum hætti skulu ekki teljast lán sam-
kvæmt þeim ákvæðum sem þegar hefur verið lýst.
Gengismál
Ákvæðin um gengismál voru einfölduð frá fyrri
lögum. Í 18. grein laganna segir að Seðlabankinn
ákveði að fengnu samþykki forsætisráðherra hvaða
stefna skuli gilda um ákvörðun á verðgildi íslensku
krónunnar gagnvart erlendum gjaldmiðlum. Í
greinargerð með frumvarpinu sagði meðal annars að
þetta væri í samræmi við fyrri Seðlabankalög en bæri
einnig að skilja í samræmi við meginmarkmið
bankans um að stuðla að stöðugu verðlagi. Gengis-
stefnan geti með öðrum orðum ekki orðið önnur en
sú sem samrýmist meginmarkmiði stefnunnar í
peningamálum.
Bankastjórn
Nokkrar breytingar voru gerðar á kafla laganna um
stjórnskipulag bankans. Eftir sem áður sitja þrír
bankastjórar í bankastjórn Seðlabanka Íslands og er
einn þeirra formaður bankastjórnar. Í 23. grein segir
að bankastjórn beri ábyrgð á rekstri bankans og fari
með ákvörðunarvald í öllum málefnum hans sem
ekki eru öðrum falin með lögunum. Þetta þýðir að
ákvörðunarvald í peningamálum er í höndum banka-
stjórnar og hennar einnar. Í lögunum er kveðið svo á
að forsætisráðherra skipi bankastjóra Seðlabankans
til sjö ára í senn og að ekki verði heimilt að skipa þá
oftar en tvisvar, eða samtals í 14 ár. Forsætisráðherra
skipar formann bankastjórnar Seðlabankans. Ekki er
skylt að auglýsa þessi embætti laus til umsóknar.
Samkvæmt fyrri lögum skipaði ráðherra bankastjóra
Seðlabankans að fenginni umsögn bankaráðs.
Bankaráð leikur ekki lengur neitt hlutverk við skipun
bankastjóra. Samkvæmt fyrri lögum kusu bankastjór-
ar Seðlabankans einn úr sínum hópi til þess að vera
formaður bankastjórnar til þriggja ára í senn. Sem
fyrr segir skipar nú forsætisráðherra formann banka-
stjórnar sérstaklega. Í lögunum er jafnframt heimild
til þess að setja bankastjóra tímabundið ef banka-
stjóri forfallast þannig að bankastjórn sé jafnan full-
skipuð.
Í athugasemdum með frumvarpinu kom fram að í
nefndinni sem samdi frumvarpið hefði verið rætt
nokkuð hvort breyta ætti stöðuheitum á þann veg að
oddviti bankastjórnar yrði kallaður aðalbankastjóri
PENINGAMÁL 2001/3 33