Peningamál - 01.08.2001, Síða 47

46 PENINGAMÁL 2001/3
fram á haustið. Útlit er fyrir að verðbólgan verði
að óbreyttu gengi og peningastefnu fyrir ofan
þolmörk fram í ársbyrjun 2003.
3. Laun hafa hækkað langt umfram framleiðni-
aukningu og viðunandi verðbólgu á undanförnum
árum. Þessi þróun er veigamesti þátturinn að baki
vaxandi verðbólgu. Hún á rætur að rekja til mik-
illar innlendrar eftirspurnar. Miklar launahækk-
anir stuðluðu ásamt skattalækkunum og útlána-
þenslu að viðskiptahallanum.
4. Lækkun gengisins á undanförnum mánuðum er
nærtækasta skýring þess að verðbólga er nú fyrir
ofan þolmörk verðbólgumarkmiðs. Sú lækkun á
hins vegar rætur að rekja til þess mikla ójafn-
vægis sem magnast hefur í íslenskum þjóðar-
búskap og birtist m.a. í óhóflegum viðskiptahalla.
5. Breytingin sem gerð var á umgjörð peningastefn-
unnar undir lok mars sl. skýrir ekki þá gengis-
lækkun og vaxandi verðbólgu sem átt hefur sér
stað upp á síðkastið. Breytingin var gerð í ljósi
þess að hið nýja kerfi hentaði íslenskum að-
stæðum betur til frambúðar og að sjálfstæð fast-
gengisstefna er mjög erfið í framkvæmd þegar
fjármagnshreyfingar eru óheftar. Þrýstingur á
gengið hafði verið viðvarandi um hríð og nánast
útilokað hefði verið fyrir Seðlabankann að halda
því mikið lengur innan vikmarka með inngripum
á gjaldeyrismarkaði.
6. Seðlabankinn hefur ákveðið að halda vöxtum
sínum óbreyttum að sinni, enda þótt aukin verð-
bólga og verðbólguvæntingar mæli með vaxta-
hækkun. Þessi ákvörðun byggist á því að hjöðnun
eftirspurnar verði tiltölulega ör á næstunni og að
verðbólga muni hjaðna á næsta ári, auk þess sem
vaxtahækkun við núverandi aðstæður gæti grafið
undan stöðu fjármálastofnana. Bankinn mun
fylgjast náið með þróun mála og hækka vexti, t.d.
ef líkur aukast á víxlverkun hækkunar verðlags,
launa og erlendra gjaldmiðla.
7. Seðlabankinn telur ekki tímabært að gripið sé til
eftirspurnarhvetjandi aðgerða. Aðgerðir sem
styrkja framboðshlið hagkerfisins, þ.e. auka
framboð framleiðsluþátta (vinnuafls og fjár-
magns), auka framleiðni og efla sparnað myndu
hins vegar samtímis skapa forsendur varanlegs
hagvaxtar og styðja við verðbólgumarkmið bank-
ans. Þá myndu bætt fjárfestingartækifæri, m.a.
vegna einkavæðingar, stuðla að fjármagnsinn-
streymi og hærra gengi krónunnar. Aðgerðir sem
auka samkeppni munu einnig styðja við verð-
bólgumarkmið bankans og draga úr nauðsyn
hárra vaxta til að það náist.
Aðdragandi breyttrar stefnu í peningamálum
Áður en fyrrnefndar breytingar á umgjörð peninga-
stefnunnar voru gerðar 27. mars sl. hafði um langt
skeið verið rekin sveigjanleg fastgengisstefna.
Samkvæmt þeirri stefnu var Seðlabankinn skuld-
bundinn til að halda gengi krónunnar innan tiltekinna
marka, sem gegndi hlutverki nokkurs konar akkeris
peningalegrar festu og verðlags. Í kjölfar þess að
fjármagnshreyfingar voru gefnar frjálsar víða um
heim hefur slíkt fyrirkomulag gengismála átt í vök að
verjast og stórfelldar fjármagnshreyfingar stundum
borið stefnu stjórnvalda ofurliði, auk þess sem
ástæða er til að ætla að fastgengisstefna hafi ýmist
stuðlað að óhóflegu gjaldeyrisinnstreymi eða kynt
undir spákaupmennsku gegn gjaldmiðli sem átt hefur
undir högg að sækja. Stjórnvöld víða um heim hafa
brugðist við þessum vanda ýmist með því að eyða
allri óvissu í gengismálum, t.d. með þátttöku í mynt-
bandalagi, eða með því að auka sveigjanleika í
gengismálum, þannig að gjaldmiðlar verði ekki eins
auðveld bráð spákaupmennsku. Hvað Ísland áhrærir
var síðari leiðin valin.
Mikið ójafnvægi í íslenskum þjóðarbúskap á sl.
þremur árum ýtti enn frekar undir nauðsyn þess að
taka upp sveigjanlegri stefnu í peningamálum. Á
undanförnum árum má segja að skortur á sveigjan-
leika í gengismálum hafi hindrað að aðhald í
peningamálum væri aukið nægilega tímanlega. Á sl.
ári veiktust forsendur stöðugs gengis vegna þeirrar
kröfu sem óvenjumikill viðskiptahalli og útstreymi
vegna verðbréfafjárfestingar o.fl. gerðu til inn-
streymis lánsfjár. Þrátt fyrir að Seðlabankinn hafi rýrt
gjaldeyrisstöðu sína verulega til að verja gengi krón-
unnar dugði það ekki til og fór þrýstingur á krónuna
vaxandi. Skömmu fyrir breytinguna 27. mars var
gengi krónunnar komið mjög nærri vikmörkunum og
hrein erlend staða Seðlabankans nam aðeins tæpum
7½ ma.kr. í lok mars en það hefði ekki dugað nema
fyrir 1-2 mánaða inngripum til að verja krónuna, sé
tekið mið af inngripum í þeim mánuðum sem
þrýstingur á krónuna var hvað mestur. Seðlabankinn