Peningamál - 01.08.2001, Síða 83

82 PENINGAMÁL 2001/3
Varúðarreglur um lausafjárhlutfall og gjaldeyrisjöfnuð
Varúðarreglum (e. prudential regulation) á fjármála-
markaði er almennt ætlað að stuðla að öruggum og
traustum starfsháttum í fjármálaþjónustu. Hugtakið
er nokkuð víðtækt þar sem það nær m.a. til reglna
sem kveða á um kröfur um stjórnunarhætti í fjár-
málafyrirtækjum og greiðsluhæfni þeirra, neytenda-
vernd og skilvirkt innra og ytra eftirlit með starfsemi
þeirra. Í víðtækum skilningi er varúðarreglum einnig
ætlað að stuðla að stöðugleika í fjármála- og hagk-
erfinu. Samkvæmt lögum setur Seðlabanki Íslands
reglur um lausafjárhlutfall lánastofnana og um gjald-
eyrisjöfnuð. Aðrar varúðarreglur á fjármálamarkaði
eru ýmist bundnar í lögum, settar af ráðherra eða af
Fjármálaeftirlitinu.1 Meginefni reglnanna um lausa-
fjárhlutfall og gjaldeyrisjöfnuð er sem hér segir:
Lausafjárhlutfall
Lausafjárhlutfall lánastofnana má skilgreina sem
hlutfallið á milli lausafjárkrafna og lausafjárskuld-
bindinga. Í reglum nr. 905 frá 27. desember 1999,
sbr. 12. gr. laga nr. 36/2001 um Seðlabanka Íslands,
er kveðið á um lausafjárhlutfall lánastofnana. Mark-
mið reglnanna er að tryggja að lánastofnanir eigi
ávallt nægt laust fé til að mæta fyrirsjáanlegum og
hugsanlegum greiðsluskuldbindingum á tilteknu
tímabili. Þeim er skylt að senda Seðlabanka Íslands
mánaðarlega sérstaka skýrslu um upplýsingar sem
liggja til grundvallar útreikningi á lausafjárhlutfall-
inu. Tegundir krafna og skuldbindinga sem falla und-
ir útreikninginn eru flokkaðar eftir því hversu langur
tími líður þar til að þær falla í gjalddaga eða hversu
auðvelt er að breyta þeim í laust fé. Þá er tilgreint
hversu hátt hlutfall í hverjum flokki er tekið með í
útreikninginn. Allur sjóður lánastofnunar telst þannig
til lausafjárkrafna en einungis 5% af yfirdráttar-
lánum, svo að dæmi sé tekið. Hlutfallið er reiknað út
fyrir fjögur tímabil, þ.e. til eins mánaðar, frá einum
til þriggja mánaða, frá þremur til sex mánaða og frá
sex til tólf mánaða. Hlutfall krafna og skuldbindinga
sem falla í gjalddaga eða breyta má í laust fé innan
þriggja mánaða skal eigi vera lægra en 1. Takist lána-
stofnun ekki að uppfylla kröfurnar um lausafjárhlut-
fall til þriggja mánaða kveða reglurnar á um viðurlög
í formi vanskilavaxta á þær fjárhæðir sem á vantar.
Lánastofnanir skulu gera grein fyrir lausafjárhlutföll-
um fyrir önnur tímabil þótt ekki séu gerðar kröfur til
sérstakra hlutfalla í þeim efnum.
Gjaldeyrisjöfnuður
Gjaldeyrisjöfnuð lánastofnunar má skilgreina sem
mismun á gengisbundnum eignum og skuldbinding-
um innan og utan efnahagsreiknings. Gjaldeyrisjöfn-
uður er því mælikvarði á gjaldeyrisáhættu lánastofn-
unar. Í reglum nr. 421 frá 1. júlí 1997, sbr. 13. gr. laga
nr. 36/2001 um Seðlabanka Íslands, er kveðið á um
gjaldeyrisjöfnuð lánastofnana og þeirra er leyfi hafa
til milligöngu um gjaldeyrisviðskipti. Markmiðið
með reglunum er að takmarka gengisáhættu með því
að koma í veg fyrir að gjaldeyrisjöfnuður fari fram úr
tilteknum mörkum. Reglurnar kveða á um tvenns
konar mörk í þessum efnum. Þau fyrri lúta að opinni
gjaldeyrisstöðu í einstökum gjaldmiðlum. Hún má
hvorki vera jákvæð (gnóttstaða) né neikvæð (skort-
staða) um meira en nemur 15% af eigin fé í upphafi
árs. Undantekning er þó gerð að því er varðar Banda-
ríkjadal þar sem mörkin eru 20%. Þau seinni lúta að
heildargjaldeyrisstöðu í öllum gjaldmiðlum, um-
reiknaðri í íslenskar krónur, sem er summan af opinni
gjaldeyrisstöðu í einstökum myntum. Hún má hvorki
vera jákvæð né neikvæð um meira en 30% af eigin fé
í upphafi árs. Lánastofnunum er gert að skila Seðla-
bankanum reglulega skýrslum um gjaldeyrisjöfnuð-
inn. Fari jöfnuðurinn fram úr ofangreindum mörkum
skulu lánastofnanir þegar grípa til aðgerða til að laga
hann og er þeim veittur þriggja daga frestur til að ná
leyfilegum mörkum á ný.
1. Sjá vefsíður viðskiptaráðuneytisins
(http://www.stjr.is/interpro/ivr/ivr.nsf/pages/log)
og Fjármálaeftirlitsins (http://www.fme.is/fme.nsf/pages/index.html).