Peningamál - 01.02.2002, Blaðsíða 5

4 PENINGAMÁL 2002/1
því ytra ójafnvægi sem gróf um sig í þjóðarbúinu á
árunum 1998-2000. Munurinn á verðbólgu á Íslandi
og í helstu viðskiptalöndum jókst eins og nærri má
geta. Í helstu viðskiptalöndum Íslands minnkaði
verðbólga að meðaltali úr 2,7% í júní 2001 í 1,8% í
desember sl. Á EES-svæðinu var meðalverðbólga 2%
í desember sl. miðað við tólf mánaða hækkun sam-
ræmdrar vísitölu neysluverðs á EES-svæðinu. Á
Íslandi hafði samræmda vísitalan hækkað um 9,1% í
desember og hafði 12 mánaða hækkun hennar verið
meiri en 8% frá því í ágúst sl. Meginástæða þess að
samræmda vísitalan sýnir nú meiri verðbólgu en vísi-
tala neysluverðs er að með ólíkum hætti er farið með
húsnæðiskostnað í vísitölunum.
Hækkun vísitölu neysluverðs á liðnum ársfjórðungi
varð ívið meiri en Seðlabankinn spáði í nóvember
Seðlabankinn spáði því í nóvember sl. að vísitala
neysluverðs yrði 8,1% hærri að meðaltali á 4. árs-
fjórðungi 2001 en á 4. ársfjórðungi 2000. Raunin
varð 8,5%. Spáskekkjan var því 0,4% sem er innan
tölfræðilegra skekkjumarka. Bankinn spáði því
einnig á sama tíma að hækkun vísitölu neysluverðs
yfir árið 2001 yrði 8,5%. Raunin varð 9,4%, eins og
fram er komið. Mikil hækkun vísitölu neysluverðs í
byrjun janúar, um samtals 0,9%, á stóran þátt í þessu
fráviki. Hækkunin í janúar var mun meiri en þeir sem
opinberlega spá mánaðarlegum hækkunum vísitölu
neysluverðs höfðu reiknað með. Að meðaltali höfðu
þeir spáð 0,3% hækkun. Að hluta til skýrist frávikið
af óvæntum hækkunum á grænmæti og ávöxtum
vegna slæms tíðarfars í Evrópu (0,2% hækkun vísi-
tölu) og meiri áhrifum opinberra hækkana en margir
virðast hafa reiknað með.
Spáskekkjan er mun meiri og umfram skekkju-
mörk ef miðað er við verðbólguspá Seðlabankans í
janúarmánuði sl. árs, en þá spáði bankinn 4,6%
verðbólgu innan ársins 2001, eða u.þ.b. helmingi
Í Peningamálum 2001/1 var samantekt á skekkjum í
verðbólguspám Seðlabanka Íslands og annarra sem spá
fyrir um verðbólgu hér á landi. Skekkjurnar hafa nú
verið metnar á ný. Mikilvægt er fyrir Seðlabankann að
fylgjast með skekkjum í verðbólguspám sínum enda
eru verðbólguspár orðnar einn af mikilvægustu þáttum
í starfsemi bankans eftir að peningastefnunni var breytt
á síðasta ári. Ásamt annarri greiningu á efnahagslífi
gegna spárnar lykilhlutverki við ákvarðanir banka-
stjórnar í peningamálum. Hér á eftir fer mat og saman-
burður á árs- og ársfjórðungsspám Seðlabankans og
sambærilegum spám annarra.
Við mat á verðbólguspám er horft á meðalskekkju
(bjögun) og staðalfrávik spáskekkju. Meðalskekkja
sýnir meðalfrávik spánna frá eiginlegri verðbólgu og
þar með hvort verðbólgu hefur kerfisbundið verið of-
eða vanspáð. Staðalfrávikið er mælikvarði á hversu
langt spágildið er frá réttu gildi að meðaltali.
Í töflu 1 er birt yfirlit yfir ársspár Seðlabankans og
annarra aðila og eiginlega verðbólgu áranna 1994-
2001. Að jafnaði er miðað við spár sem birtar voru sem
næst ársbyrjun viðkomandi árs og í flestum tilfellum
eftir að vísitala neysluverðs fyrir janúar hafði verið
birt. Miðað er við breytingu vísitölu neysluverðs milli
ársmeðaltala. Til og með 1998 var tilhneiging til þess
að ofspá verðbólgu en hún snerist við á seinni hluta
tímabilsins þegar allir spáðu minni verðbólgu á
árunum 1999 og 2001. Spár fyrir 2000 voru í takti við
endanlega verðbólgu á árinu. Til síðasta árs höfðu árs-
spár Seðlabankans bæði lægsta staðalfrávikið og
minnstu skekkjuna en eftir stórt frávik á síðasta ári eru
spár Þjóðhagsstofnunar með lægsta staðalfrávikið en
tölugildi skekkjunnar er u.þ.b. það sama hjá öllum.
Yfir allt tímabilið er staðalfrávik í ársspám Seðlabank-
ans 1,1%, 0,9% hjá Þjóðhagsstofnun og 1,4% hjá Ráð-
gjöf og efnahagsspám. Meðalskekkja Seðlabankans er
-0,2%, 0,1% hjá Þjóðhagsstofnun og -0,1% hjá Ráð-
gjöf og efnahagsspám. Hjá Íslandsbanka voru aðeins
þrjár ársspár og því hæpið að draga ályktanir af því.
Aðrir birtu enn færri spár.
Tafla 2 sýnir samanburð á ársfjórðungsspám Seðla-
bankans og Ráðgjafar og efnahagsspáa. Íslandsbanki
var með í þessum samanburði fyrir ári en hefur ekki
birt ársfjórðungsspár um tíma og er því sleppt nú. Aðrir
hafa ekki birt ársfjórðungsspár svo vitað sé. Hér er
borið saman tímabilið frá 1995 til 2001 þar sem litið er
á mislöng tímabil, en spár frá Ráðgjöf og efnahags-
spám ná ekki lengra aftur. Ráðgjöf og efnahagsspár
Rammi 1 Spáskekkjur í verðbólguspám Seðlabanka Íslands og annarra