Peningamál - 01.02.2002, Blaðsíða 26

PENINGAMÁL 2002/1 25
lausu fé, t.d. krónum. Þannig getur aðili sem vantar
krónur en hefur fullnýtt lánasvigrúm sitt hjá öðrum
gert slíkan samning, enda er áhættan í þessum samn-
ingum allt önnur og minni en á beinum lánum á
krónumarkaði þar eð báðir aðilar hafa óbeint veð í
öðrum gjaldmiðli. Áhættan er því einungis verð-
breytingaráhættan, höfuðstólnum er ekki hætt. Við-
skipti fyrstu tvo mánuðina á hinum nýja markaði
námu 29 ma.kr. miðað við stundargengi samninga.
Þar af námu viðskipti Seðlabankans fjórum ma.kr.
Mynd 2 sýnir viðskipti á millibankamarkaði með
gjaldeyrisskiptasamninga fyrstu tvo mánuðina sem
hann var starfræktur.
... og breyttar aðferðir draga úr sveiflum
Á undanförnum mánuðum hefur Seðlabankinn átt
viðskipti við viðskiptavaka á gjaldeyrismarkaði með
svokölluðum inngripum, þ.e. bankinn hefur hringt í
alla viðskiptavaka, því sem næst samtímis, beðið um
verðtilboð og átt viðskipti. Bankinn hefur gripið inn
í markaðinn þegar hann hefur talið að ekki væru
forsendur fyrir framvindunni á markaði hverju sinni
eða til þess að koma í veg fyrir svokallaða spíral-
myndun þegar svo virtist að hún væri yfirvofandi eða
hafin. Við inngripin urðu stundum snöggar breyt-
ingar á gengi krónunnar. Ástæða þótti til að kanna
hvort aðrar leiðir gætu hentað betur í vissum til-
vikum, t.d. þegar markaður er mjög kvikur eða
sérstök viðskipti eru yfirvofandi. Það varð því úr að
Seðlabankinn bauð viðskiptavökum á gjaldeyris-
markaði upp á bein viðskipti þegar sérstök eða
óvenjuleg viðskipti eru annars vegar sem síðan væru
tilkynnt út á markaðinn. Seðlabankinn metur hverja
beiðni fyrir sig út frá nokkrum forsendum, m.a.
aðstæðum á markaði, fjárhæð viðskipta og eðli
viðskiptanna sem að baki liggja. Á grundvelli
þessara breyttu hátta urðu tvenn viðskipti snemma í
desember. Annars vegar átti bankinn viðskipti við
einn viðskiptavaka að fjárhæð u.þ.b. 1 ma.kr. og hins
vegar átti bankinn fjögurra ma.kr. viðskipti við
Búnaðarbanka Íslands hf. í tengslum við samruna
hans og Gildingar hf. Í þeim viðskiptum var þörf á
gjaldeyri vegna mismunar á gjaldeyrisbundnum
eignum og skuldum sem gerðu það að verkum að
eftir samrunann hefði Búnaðarbankinn ekki uppfyllt
kröfur um gjaldeyrisjöfnuð. Í tengslum við þessi
viðskipti gerði Seðlabankinn fjóra gjaldeyrisskipta-
samninga við Búnaðarbankann, hvern að fjárhæð
u.þ.b. 1 ma.kr., sem renna út á mánaðarfresti frá
viðskiptunum.
Lausafjárskortur ætti ekki að vera vandamál ...
Lausafjárskortur virðist vera fremur stofnanabundinn
því að sumar lánastofnanir hafa rúma lausafjárstöðu
og hafa getað nýtt sér hana í hagnaðarskyni um
nokkurt skeið. Hinar virðast ekki hafa gripið til allra
tiltækra ráðstafana til þess að lina lausafjárþrenging-
ar. Seðlabankinn hefur ekki séð ástæðu til þess að
grípa til neinna ráðstafana þótt biðlað hafi verið til
hans. Markaðurinn með gjaldeyrisskiptasamninga
hefur létt þessum stofnunum nokkuð lífið að undan-
förnu því að með honum gefst þeim sem hafa virkar
lánalínur í erlendum gjaldeyri tækifæri til að skipta á
gjaldeyri og íslenskum krónum um tíma. Kjörin á
þessum markaði taka mið af kjörunum á millibanka-
markaði með krónur og því eru vaxtaupplýsingar til
lengri tíma en viku orðnar mun marktækari en áður.
Vísbendingarnar sem gefa til kynna lausafjárskort
einstakra aðila eru helst vextir á krónumarkaði.
.... þar eð aðgangur að krónum í Seðlabankanum er
greiður
Sé litið til lengri tíma, eða til þess tíma sem inngrip
Seðlabankans hafa varað (þ.e. frá júníbyrjun árið
2000), og skoðaðir þeir þættir sem helst hafa áhrif á
lausafjárstöðu verður niðurstaðan athyglisverð eins
og sjá má í töflu 1. Hún er sú að krónustaðan sé held-
ur rýmri en við upphaf inngripa, lánastofnanir hafa
því getað náð í laust fé í Seðlabankann með endur-
hverfum viðskiptum í stað þess sem Seðlabankinn og
ríkissjóður taka af markaði með öðrum hætti. Þar að
auki hafa lánastofnanir aðgang að daglánum sem
auka svigrúmið enn frekar. Nokkurt jafnvægi virðist
því enn ríkja enda gæfi mikil aukning á lausu fé til
kynna aukið peningaútstreymi úr Seðlabankanum
sem getur aukið verðbólgu þegar fram líða stundir.
Miðlunarferli kann þó að vera áfátt og hafa þegar
verið stigin skref til úrbóta, m.a. með stofnun mark-
aðarins með gjaldeyrisskiptasamninga. Lausafjár-
skort einstakra stofnana má að nokkru leyti rekja til
þess að útlán þeirra hafa vaxið meira en hinna og
þeim hefur ekki tekist að auka innlán í sama mæli og
aðrar stofnanir. Þar að auki hafa viðkomandi stofn-
anir ekki kosið að auka verðbréfaútgáfu eða styrkja
eigið fé í þeim mæli sem þarf til að vinna upp mis-
muninn og því eru þær í þrengri stöðu. Mynd 3 sýnir