Peningamál - 01.02.2002, Blaðsíða 34

PENINGAMÁL 2002/1 33
Upphaf skuldabréfaviðskipta hér á landi
Um og eftir aldamótin 1900 voru stöku Íslendingar
atkvæðamiklir í verðbréfaviðskiptum en þau við-
skipti fóru þó að mestu fram í erlendum kauphöllum.
Hlutabréf í Íslandsbanka og fossafélög voru skráð á
erlendum verðbréfamörkuðum.
Á árunum á milli 1930 og 1940 tók fólk að koma
saman hér á landi og skiptast á verðbréfum. Ekki er
með vissu vitað hvenær slík viðskipti hófust en
smám saman þróuðust viðskiptin og umfangið óx
þannig að grundvöllur myndaðist fyrir sérstakt hús-
næði sem ætlað var fyrir viðskipti með verðbréf.
Kauphöllin hf. var stofnuð árið 1934. Verksvið
fyrirtækisins tengdist ýmsu varðandi viðskipti og
umsýslu með verðbréf, aðallega skuldabréf en einnig
hlutabréf. Segja má að starfsemi Kauphallarinnar
hafi markað upphaf viðskipta með verðbréf á Íslandi.
Í desembermánuði 1942 hóf kaupþing Lands-
banka Íslands starfsemi, og var fyrirkomulag þings-
ins að mestu leyti sniðið eftir kauphöllinni í Kaup-
mannahöfn. Viðskipti voru töluverð í fyrstu, og var
Kauphöllin hf. mótaðili í um helmingi viðskipta. Á
árinu 1944 hætti þingið starfsemi, en það ár hafði
dregið verulega úr viðskiptum og lágu þau að mestu
niðri næstu áratugi.
Árið 1964 voru í fyrsta skipti á Íslandi gefin út
vísitölubundin ríkisskuldabréf sem voru innleysanleg
eftir 3 ár og síðan laus einu sinni á ári til loka láns-
tímans sem var 10 ár. Á þeim tíma sem útgáfa ríkis-
skuldabréfa hófst voru verðbréfamiðlarar ekki til
staðar þannig að eigendur þurftu sjálfir að leita uppi
kaupendur ef til stóð að losa peningana áður en láns-
tíma lauk. Verðmyndun þessara ríkisskuldabréfa var
slök til að byrja með og ekki hjálpaði til að einungis
eitt verð, sem reiknað var út miðað við innlausnar-
mánuð, gilti fyrir allt árið. Þetta þýddi að ef eigendur
bréfanna vildu leysa peningana út á öðrum tíma en í
þeim mánuði sem bréfið var laust, fengu þeir aðeins
greitt það verð sem gilti innlausnarmánuðinn. Ef
aðilar seldu bréf eftir innlausnardag fengu þeir
hvorki greiddar verðbætur né vexti fyrir þann tíma
sem liðið hafði frá honum. Því má segja að þekk-
ingarleysi á ávöxtunarmöguleikum, langur lánstími
og erfiðleikar í endursölu hafi gert það að verkum að
sala verðbréfa fór hægt af stað á Íslandi.
HALLDÓR SVEINN KRISTINSSON 1
Skuldabréfamarkaður á Íslandi
1. Höfundur starfar á markaðsstofu peningamálasviðs Seðlabanka Íslands.
Fjármagnsmarkaður á Íslandi hefur tekið miklum breytingum á síðustu áratugum. Í dag eru virkir
markaðir til staðar þar sem gengi krónunnar, verð verðbréfa og vextir eru ákvarðaðir. Stærstur hluti
íslensks fjármagnsmarkaðar er markaðurinn með skuldabréf. Á undanförnum árum hefur orðið mikil og
hröð þróun á innlendum skuldabréfamarkaði. Útgáfa og sala skuldabréfa á markaði hefur byggst upp
með þeim hætti að hann þjónar orðið bæði lántakendum og fjárfestum vel. Hið opinbera, fyrirtæki og
einstaklingar sækja lánsfé á þennan markað; ríki og sveitarfélög vegna venjubundins rekstrar eða stór-
framkvæmda, fyrirtæki vegna fjárfestinga og einstaklingar til að mynda vegna fjárfestinga í íbúðarhús-
næði. Í þessari grein verður farið stuttlega yfir sögu íslensks skuldabréfamarkaðar, skoðað verður
hvernig viðskipta- og starfshættir hafa breyst í tímans rás og gerð grein fyrir tæknilegri uppbyggingu
markaðarins nú á dögum.