Peningamál - 01.02.2002, Blaðsíða 45

44 PENINGAMÁL 2002/1
verðhrun hlutabréfa í hátæknifyrirtækjum. Aftur-
kippurinn í hátæknigeiranum hefur einkum komið
illa niður á Bandaríkjunum og ýmsum löndum í Asíu,
þ.á m. Japan, þar sem framleitt er mikið af hátækni-
vörum. Í Bandaríkjunum hafa afleiðingarnar verið
afdrifaríkari en víða annars staðar vegna mikillar
verðbréfaeignar almennings, meðal annars í hátækni-
fyrirtækjum, en ekkert land með þroskaðan verð-
bréfamarkað hefur verið ósnortið af þeim hræring-
um.
Í öðru lagi meira en tvöfaldaðist olíuverð á
árunum 1999 og 2000. Þótt hækkunin væri minni en
olíuverðshækkanir sem steyptu heimsbúskapnum í
alvarlega lægð á 8. og 9. áratug síðustu aldar hefur
hún að líkindum átt nokkurn þátt í því að kippa
fótunum undan hagvexti landa sem eru nettó-
kaupendur orku, eins og flest þróuð ríki heims eru.
Í þriðja lagi hafa hryðjuverkin 11. september haft
alþjóðleg áhrif, t.d. á ferðamennsku og alþjóða-
viðskipti, en einnig á traust almennings og fyrirtækja
á framtíðarhagvöxt og þar með samtímaneyslu og
fjárfestingu.
Sívaxandi alþjóðleg tengsl, ekki síst í gegnum
fjármálamarkaði og fjölþjóðlega starfsemi fyrirtækja,
stuðla einnig að því að truflun á efnahagsstarfsemi
eins lands berst skjótt til annarra landa, jafnvel milli
landa sem ekki eiga mikil viðskipti sín á milli með
vörur og þjónustu.3 Þannig má segja að bakslag í
Bandaríkjunum, sem líta má á sem eðlilega fram-
vindu hagsveiflunnar þar, hafi verið öðrum heims-
hlutum sameiginlegt áfall sem í samspili við aðra
þætti dró þá fljótlega inn í hringiðu bandarískrar hag-
sveiflu í mun meiri mæli en ætla mætti miðað við
bein tengsl í gegnum utanríkisviðskipti.
Verðbólga í heiminum á undanhaldi og verðhjöðnun
sumsstaðar vandamál
Það er sérkenni þeirrar efnahagslægðar sem nú
gengur yfir hversu lítil verðbólga er í heiminum við
upphaf hennar. Reyndar leiddi verðhækkun orku til
tímabundinnar uppsveiflu í verðbólgu árið 2000, sem
náði hámarki fyrri hluta sl. árs, en hún er nú sem
óðast í rénun. Meðalverðbólga í hinum þróuðu lönd-
um heims hefur verið lítil sl. áratug og á bilinu 1½%-
2½% frá því um miðjan 10. áratuginn. Í þróunar-
löndunum hefur orðið mikil hjöðnun verðbólgu. Árið
1994 var meðalverðbólga í þróunarlöndum (skil-
greining Alþjóðagjaldeyrissjóðsins) 55,4%, en í fyrra
var hún 6%, eða ívið minni en á Íslandi. Enn meiri
breyting varð í svokölluðum umskiptaríkjum (sem
áður stunduðu áætlunarbúskap). Þar var verðbólga
636% að meðaltali árið 1993 en 16% í fyrra. Í
sumum löndum hefur reyndar dregið meira úr verð-
bólgu en góðu hófi gegnir. Verðhjöðnun er í Japan,
Kína, Tævan, Hong Kong og Argentínu (fyrir nýlega
gengisfellingu).
Í Bandaríkjunum dró hratt úr verðbólgu síðustu
mánuði ársins og mældist hún einungis 1,6% í
desember. Hefur verðbólgan ekki verið minni frá
Mynd 1
1998 1999 2000 2001
1.000
1.500
2.000
2.500
3.000
3.500
4.000
4.500
5.000
5.500
5. febrúar 1971=100
Nasdaq Composite-hlutabréfavísitalan
2. janúar 1998 - 25. janúar 2002
Heimild: EcoWin.
Mynd 2
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002
5
10
15
20
25
30
35
40
Dollarar/fat
Þróun olíuverðs 1990-2002
Meðalverð Brent-hráolíu á mánuði
Heimild: EcoWin.
3. Sem dæmi um slíka smitun (contagion) má nefna kreppuna sem hófst í
Tælandi 1997 og kreppuna í Rússlandi 1998. Í báðum tilvikum bárust
áhrifin skjótt til annarra landa sem höfðu lítil bein efnahagstengsl við
það land sem kreppan hófst í.