Peningamál - 01.05.2002, Blaðsíða 3

sér auðvitað markaðslegar forsendur í gjaldeyrisút-
streymi vegna viðskiptahalla og óhagstæðra vænt-
inga. Hins vegar bæði gat og hlaut viðskiptahallinn
að minnka án þess að gengið lækkaði svo mikið sem
raun varð á, auk þess sem það er alkunna að gengi
hefur yfirleitt tilhneigingu til að skjóta verulega yfir
jafnvægið þegar mikil umskipti verða. Það var því
mat bankans í nóvember sl. að raungengi krónunnar
myndi hækka með einum eða öðrum hætti, enda var
það á fjórða ársfjórðungi 2001 komið um 15% niður
fyrir 10 ára meðaltal og enn neðar ef lengra tímabil
er tekið. Það skiptir máli fyrir horfur um verðbólgu
að hækkun raungengisins hefur allra síðustu mánuði
fremur gerst fyrir tilstilli hærra nafngengis en meiri
verðbólgu. Gengi krónunnar í lok apríl var lítillega
hærra en í lok apríl í fyrra. Raungengið hefur hins
vegar hækkað meira vegna meiri verðbólgu en í við-
skiptalöndum og er áætlað að nú á öðrum ársfjórð-
ungi verði það um 5½% hærra en fyrir ári. Það er þó
enn töluvert undir meðaltali síðastliðinna tíu ára.
Sá tími kann að koma að Seðlabankinn kjósi að
nýta innstreymi gjaldeyris til að efla gjaldeyrisstöðu
sína. Við núverandi aðstæður hefur það hins vegar
forgang að ná verðbólgumarkmiði bankans. Mjög
mikil óvissa ríkir einnig um hvert jafnvægisgengi
krónunnar er á hverjum tíma og er það einn af kost-
um verðbólgumarkmiðs að yfirvöld peningamála
þurfa ekki að mynda sér nákvæma skoðun á því.
Erfitt er hins vegar að álykta að gengi krónunnar sé
nú þegar komið yfir jafnvægisgengið. Í því sambandi
er rétt að hafa í huga að samdráttur viðskiptahallans
á ekki einungis rætur að rekja til lækkunar gengisins.
Í fyrsta lagi má nefna almennan samdrátt eftirspurnar
vegna hárra vaxta og aukinnar skuldsetningar, í öðru
lagi mettun vegna fyrri fjárfestingar og kaupa á
varanlegri neysluvöru og í þriðja lagi útflutnings-
aukningu í greinum eins og sjávarútvegi sem ekki eru
sérlega næmar fyrir gengisbreytingum hvað fram-
leiðslumagn varðar.
Hálfsársleg úttekt á stöðugleika fjármálakerfisins
birtist í þessu hefti Peningamála. Ytra jafnvægi
þjóðarbúsins hefur batnað verulega með minni við-
skiptahalla og gengislækkunaráraun er að baki. Nei-
kvæð áhrif þessarar aðlögunar á fjármálakerfið hafa
hingað til ekki komið fram heldur náðu fjármála-
fyrirtæki að styrkja stöðu sína. Staða fjármálakerf-
isins reyndist betri en horfur voru á í fyrra. Hafa ber
þó í huga að góð afkoma margra fjármálafyrirtækja í
fyrra á að töluverðu leyti rætur að rekja til tíma-
bundinna þátta. Því er mikilvægt að þau haldi vöku
sinni, enda hugsanlegt að þau eigi enn eftir að verða
fyrir útlánatapi í kjölfar mikillar útlánaþenslu síðustu
ára og vísbendinga um miklar skuldir og greiðslu-
erfiðleika fyrirtækja og heimila. Samdráttur í þjóðar-
búskapnum á þessu ári og aukið atvinnuleysi gæti
einnig valdið frekari erfiðleikum í bankakerfinu. Á
heildina litið er þó ríkari ástæða nú en áður til að ætla
að fjármálakerfið muni ráða sjálft við þá erfiðleika
sem kunna að vera framundan.
Sá árangur sem nú virðist vera að nást við að
endurreisa stöðugleika og að koma verðbólgu niður á
eðlilegt stig er fyrst og fremst afrakstur þeirrar
aðhaldssömu peningastefnu sem fylgt hefur verið á
undanförnum misserum. Háir vextir hafa dregið úr
fjárfestingu og einkaneyslu, sem síðan hefur stuðlað
samtímis að minni viðskiptahalla og betra jafnvægi á
vinnumarkaði. Afleiðingin er sú að launaskrið hefur
stöðvast og fyrirtæki verða að auka framleiðni og
minnka kostnað í stað þess að hækka verð. Hér sann-
ast því enn einu sinni að verðbólga er peningalegt
fyrirbæri. Frumkvæði aðila vinnumarkaðar á sér stað
innan þessa ramma í þeirri merkingu að aðhaldssöm
peningastefna stuðlaði að minni verðbólgu og gerði
það erfitt að sækja á um launahækkanir til að bæta
upp verðhækkanir fyrri tíma. Það breytir því ekki að
þetta frumkvæði var ákaflega mikilvægt og stuðlar
án efa að því að verðbólguhjöðnunin gengur hraðar
fyrir sig og að henni fylgir líklega á endanum minni
kostnaður í formi glataðs hagvaxtar og atvinnuleysis
en ella.
Seðlabankinn hefur nú í tvígang lækkað vexti á
stuttum tíma um alls 0,8 prósentur. Þrátt fyrir þessar
lækkanir er peningastefnan enn aðhaldssöm ef litið er
á verðbólguvæntingar og spár. Í ljósi þess slaka sem
nú er að myndast í hagkerfinu er æskilegt að raun-
vextir Seðlabankans lækki áfram á komandi mán-
uðum. Meginmarkmið Seðlabankans felst hins vegar
í því að halda verðbólgu í kringum 2½%. Fyrir-
liggjandi verðbólguspá bendir til þess að fljótlega
muni skapast forsendur fyrir frekari lækkun vaxta
bankans. Næsta skref tengist verðlagsmarkmiði aðila
vinnumarkaðar nú í maí. Verði allri óvissu um að nú-
verandi kjarasamningar haldi eytt í þessum mánuði
mun bankinn að öllum líkindum lækka vexti sína
skjótt í kjölfarið.
2 PENINGAMÁL 2002/2