Peningamál - 01.05.2002, Blaðsíða 27

26 PENINGAMÁL 2002/2
Í febrúar sl. var lögð fram á Alþingi fyrirspurn til
forsætisráðherra um mögulegar mótvægisaðgerðir
Seðlabanka Íslands vegna áhrifa Noral-verkefnisins
á innlenda eftirspurn og verðbólgu (þingskjal nr. 726
- 455. mál). Í svari bankans kom fram að stýrivextir
bankans þyrftu að hækka nokkuð í upphafi og á fyrri
hluta framkvæmda til að slá á spennu og verðbólgu
sem óhjákvæmilega mundi fylgja svo stórfelldum
búhnykk fyrir íslenskt efnahagslíf.
Þrátt fyrir að þessum framkvæmdum hafi verið
frestað um óákveðinn tíma er eðlilegt að skýra þá
hugsun sem var að baki þessu svari þar sem í því
endurspeglast mikilvægir þættir sem undirbyggja
ákvarðanir í stjórn peningamála hverju sinni og
munu því einnig endurspegla viðbrögð bankans við
öðrum búhnykkjum eða búsifjum sem hefðu jafn
viðamikil áhrif og áætlað var að Noral-verkefnið
hefði.
Eins og fram kom í svari bankans hafði bankinn
ekki möguleika á því að leggja sjálfstætt mat á efna-
hagsleg áhrif verkefnisins innan þess tímaramma
sem honum var settur, auk þess sem hann hafði ekki
aðgang að öllum gögnum sem nauðsynleg voru til að
leggja sjálfstætt mat á þjóðhagsleg áhrif verkefnisins.
Af þeim ástæðum byggðist svar bankans í veiga-
miklum atriðum á fyrri athugunum Þjóðhagsstofn-
unar á áhrifum verkefnisins á innlent efnahagslíf.
Það er því mikilvægt að hafa í huga að Seðlabankinn
tók niðurstöður Þjóðhagsstofnunar sem gefnar og
lagði ekki sjálfstætt mat á þær.
Í útreikningum bankans var því í öllum megina-
triðum byggt á mati Þjóðhagsstofnunar á áhrifum
verkefnisins á verðbólgu og framleiðsluspennu að
gefinni óbreyttri stefnu í ríkis- og peningamálum.
Verkefni bankans var síðan að leggja mat á líkleg
viðbrögð peningastefnunnar við áhrifum þessa verk-
efnis á innlent efnahagslíf að gefnum áhrifum
peningastefnunnar á hagkerfið. Verðbólgu- og fram-
leiðsluspennuferlar þess dæmis sem Seðlabankinn
reiknaði út eru því ekki þeir sömu og í útreikningum
Þjóðhagsstofnunar. Aðalástæðan er sú að stofnunin
gerði ekki ráð fyrir peningastefnulegum viðbrögðum,
en vaxtahækkun bankans vegna framkvæmdanna
dregur úr þeirri framleiðsluspennu og verðbólgu sem
ella kæmi fram. Hins vegar er eins og í dæmi Þjóð-
hagsstofnunar reiknað með óbreyttri ríkisfjármála-
stefnu. Peningastefnan ber því allt álagið af sveiflu-
jöfnun vegna framkvæmdanna í dæmi bankans.
Hefði verið reiknað með viðbrögðum í ríkisfjár-
málum, t.d. minni útgjöldum meðan á framkvæmd-
um stæði, þyrftu viðbrögð peningastefnunnar ekki að
verða eins harkaleg.
Við mat á viðbrögðum peningastefnunnar við
áhrifum Noral-verkefnisins á innlent efnahagslíf var
notast við svokallaða Taylor-reglu sem er einföld lýs-
ing á viðbrögðum stýrivaxta seðlabanka við þróun
verðbólgu og framleiðsluspennu (sjá umfjöllun í
rammagrein 5 á bls. 23). Samkvæmt þessari reglu
hækkar seðlabankinn stýrivexti sína umfram ákveðið
jafnvægisvaxtastig ef verðbólga er meiri en verð-
bólgumarkmið bankans og ef framleiðsluspenna er í
hagkerfinu, þar sem framleiðsluspenna er vísbending
um hættu á aukinni verðbólgu í framtíðinni. Þessi
regla hefur þótt lýsa vel vaxtaákvörðunarferli helstu
seðlabanka í heiminum á tímum þar sem vel hefur til
tekist við stjórn peningamála og er iðulega notuð við
að áætla viðbrögð peningastefnunnar við bú-
hnykkjum eða búsifjum.
Við mat á frávikum stýrivaxta bankans frá jafn-
vægisstýrivöxtum var því lagt út frá mati Þjóðhags-
stofnunar og viðbrögð hagkerfisins við vaxtabreyt-
ingum bankans metin út frá niðurstöðum margvíðs
tímaraðalíkans um áhrif stýrivaxta bankans á eftir-
spurn og verðbólgu sem fjallað er um í grein Þórarins
G. Péturssonar í Peningamálum 2001/4.1 Þeir
útreikningar miðast við að peningastefnan fari fyrst
að hafa áhrif á eftirspurn og verðbólgu eftir u.þ.b.
1 ár og að áhrifin fjari smám saman út og séu svo til
alveg horfin eftir um 4-5 ár.
Við matið á Taylor-reglunni voru reiknaðir út
átta mismunandi ferlar fyrir stýrivexti Seðlabankans
miðað við mismunandi forsendur að því er varðar
áhrif framkvæmdanna á framleiðsluspennu í hag-
kerfinu og nákvæma útfærslu Taylor-reglunnar.
Þannig var ýmist gert ráð fyrir því að framkvæmdin
slægi að fullu út í framleiðsluspennu eða að hún
Viðauki 1 Viðbrögð peningastefnunnar við Noral-verkefninu
1. Þórarinn G. Pétursson, „Miðlunarferli peningastefnunnar“, Peninga-
mál, 2001/4, bls. 59-74. Notast er við Okun-sambandið með stikann
0,3 til að fá út áhrif vaxtabreytinga á landsframleiðslu í stað atvinnu.