Peningamál - 01.05.2002, Blaðsíða 36

PENINGAMÁL 2002/2 35
Aðlögun í þjóðarbúskapnum hefur gengið hraðar
fyrir sig en áður var reiknað með og þrátt fyrir
snarpan samdrátt þjóðarútgjalda hefur fjármálakerfið
orðið fyrir minni áraun en hefði mátt ætla. Að hluta
til skýrist það af því að aðlögunin hefur átt sér stað
við tiltölulega hagstæðar ytri aðstæður og að aðlögun
innlendrar eftirspurnar hefur að miklu leyti komið
fram í samdrætti innflutnings. Frá því sem var um
mitt sl. ár hefur verulega dregið úr þeirri hættu sem
stafað gat af mikilli gengislækkun krónunnar. Upp-
safnaður vandi kann þó að koma fram í dagsljósið
síðar.
Fjárhagsleg staða íslenskra heimila þrengdist á sl.
ári þegar dró úr vexti ráðstöfunartekna og greiðslu-
byrði þyngdist. Ætla má að staða margra þeirra sé
það viðkvæm að umtalsverður samdráttur ráðstöfun-
artekna gæti gert mörgum þeirra erfitt um vik að
standa við fjárskuldbindingar sínar, einkum ef verð-
bólga yrði meiri en nú er gert ráð fyrir. Fjárhagsstöðu
heimilanna stafar mun meiri hætta af áframhaldandi
verðbólgu en háum vöxtum. Verðbólgan í fyrra jók
tímabundið á hagnað fjármálafyrirtækja. Hún hefur
hins vegar aukið áhættu þeirra til lengri tíma litið
með því að þyngja greiðslubyrði heimilanna.
Skuldasöfnun íslenskra fyrirtækja er einnig
nokkurt áhyggjuefni. Mörg hinna öflugri fyrirtækja
landsins treystu þó stöðu sína í fyrra, þrátt fyrir
umtalsvert gengistap. Hins vegar er hugsanlegt að
uppsafnaður vandi eigi eftir að koma fram, einkum í
greinum er tengjast verslun, þjónustu og byggingar-
iðnaði.
Fjármálafyrirtæki hafa á margan hátt brugðist við
þessum aðstæðum. Aukið aðhald hefur verið í útlán-
um miðað við fyrri ár og lausafjárstaðan er viðun-
andi. Afkoman varð betri á heildina litið á árinu 2001
en árið á undan, meira var lagt til hliðar vegna
hugsanlegs útlánataps og eiginfjárhlutfall styrktist.
Þó ber að slá ýmsa varnagla. Betri afkoma skýrist að
nokkru leyti af jákvæðum verðtryggingarjöfnuði
fjármálafyrirtækja og verðbólguskoti. Lækkun tekju-
skattshlutfallsins hafði mikil áhrif og líklegt er að
útlánatap sé ekki komið að fullu fram.
Í síðustu greiningu á stöðugleika fjármálakerfis-
ins var sagt að sú aðlögun sem hafin væri í þjóðar-
búskapnum væri bæði óhjákvæmileg og nauðsynleg.
Vísbendingar væru um að erfiðari tímar væru fram-
undan en ekki ástæða til að ætla annað en að á heild-
ina litið gætu lánastofnanir ráðið við þann vanda sem
framundan kynni að vera.
Þetta mat var alljákvætt í ljósi þess að hratt
gengissig hafði reynt á þolrif fjármálakerfisins. Þegar
Stöðugleiki fjármálakerfisins1
Mjög hefur dregið úr ytra ójafnvægi þjóðarbúsins og horfur eru á að viðskiptahallinn í ár verði minni
en 2% af vergri landsframleiðslu og jafnvel að hann hverfi með öllu. Þjóðhagslegar forsendur fjár-
málastöðugleika hafa því batnað. Fjármálakerfið styrktist á síðasta ári og reyndist staða þess betri en
horfur voru á um mitt árið og þegar Seðlabankinn birti síðustu úttekt sína í nóvember 2001. Hafa ber
þó í huga að góð afkoma margra fjármálafyrirtækja á að töluverðu leyti rætur að rekja til tímabund-
inna þátta. Því er mikilvægt að þau haldi vöku sinni, enda hugsanlegt að þau eigi enn eftir að verða
fyrir útlánatapi í kjölfar mikillar útlánaþenslu síðustu ára og vísbendinga um greiðsluerfiðleika
fyrirtækja og heimila.
1. Í þessari grein eru notaðar upplýsingar sem tiltækar voru þann
3. maí 2002.