Peningamál - 01.05.2002, Blaðsíða 37

36 PENINGAMÁL 2002/2
fyrrnefnd greining var gerð í lok október 2001 var
ekki ljóst hvenær og hve hratt gengi krónunnar
myndi styrkjast á ný. Afkoma fjármálafyrirtækja og
skráðra fyrirtækja var betri í fyrra en búist var við,
hlutabréf hafa hækkað í verði og lækkun tekjuskatts
lyfti brúnum í atvinnulífinu. Hagstæðari þróun í ytra
umhverfi, aðlögunarhæfni fyrirtækja og almennings
og aukin varkárni í rekstri fjármálafyrirtækja hafa
skotið stoðum undir jákvætt mat á fjármálastöðug-
leika.
E.t.v. var tilhneiging til of mikillar svartsýni á
liðnu ári, en rétt er að vara við of mikilli bjartsýni nú.
Aðlögun að jafnvægi í þjóðarbúskapnum kann að
virðast mýkri en útlit var fyrir um tíma. Þó er búist
við samdrætti í landsframleiðslu á þessu ári og horf-
ur um hagvöxt 2003 eru óvissar. Enn fremur dylja
tölur um vöxt landsframleiðslu á sl. ári nokkuð
harkalegan samdrátt í þjóðarútgjöldum sem búist er
við að haldi áfram á yfirstandandi ári. Rekstrarvandi
sumra fyrirtækja á heimamarkaði og miklar skuldir
bæði heimila og fyrirtækja eru viss hættumerki sem
gefa til kynna að lítið borð sé fyrir báru. Tapsáhætta
lánastofnana er því að aukast enda kemur útlánatap
gjarnan fram á löngum tíma eftir að útlánaþenslu og
uppsveiflu lýkur. Taka þarf á þeim vanda sem fyrir er
og búa í haginn fyrir ófyrirséða atburði.
Sendinefnd Alþjóðagjaldeyrissjóðsins skilaði
áliti sínu á stöðu íslenskra efnahagsmála í mars sl. Í
því var að finna ýmsar ábendingar um áhættuþætti í
fjármálakerfinu. Til upplýsingar og örvunar umræðu
um þessi mikilvægu mál eru í viðauka 2 tilgreindar
ábendingar sendinefndarinnar varðandi fjármála-
stöðugleika og fjallað um nokkur atriði þeim tengd.
Álitið er birt í heild sinni í þessu hefti Peningamála.
Þjóðhagsvísbendingar
Hagstæð ytri skilyrði stuðla að stöðugleika þrátt
fyrir hraða aðlögun
Fráhvarfseinkenni ofþenslu sem einkenndi þjóðar-
búskapinn árin 1998-2000 hafa enn sem komið er að
sumu leyti verið mildari en ætla mátti. Það má meðal
annars rekja til þess að ytri skilyrði þjóðarbúsins hafa
hingað til verið fremur hagstæð á meðan þjóðar-
búskapurinn hefur leitað jafnvægis eftir tímabil of-
þenslu. Þegar slík aðlögun á sér stað má gera ráð fyrir
að reyni á fjármálakerfið og að það verði viðkvæm-
ara en ella fyrir ytri skakkaföllum. Sú varð t.d. raunin
í Svíþjóð og Finnlandi fyrir u.þ.b. áratug. Þá varð
þjóðarbúskapur landanna fyrir ytri áföllum á sama
tíma og hann leitaði jafnvægis eftir tímabil ofþenslu.
Afleiðingin varð kostnaðarsöm fjármálakreppa.
Reyndar var efnahagsástand í viðskiptalöndum
Íslands í lægð undanfarið ár, en það hafði ekki í för
með sér samdrátt í útflutningi eða versnandi við-
skiptakjör. Síðustu mánuði hafa horfur í efnahags-
málum helstu viðskiptalanda batnað á ný, þótt viss
hætta sé á bakslagi (sjá rammagrein 4 bls. 18).
Viðskiptakjör bötnuðu ekki jafn mikið í uppsveiflu
síðustu ára og í uppsveiflum á 8. og 9. áratugum
20. aldar, né heldur stafar afturkippurinn í kjölfar
hennar af rýrnun viðskiptakjara eða öðrum ytri áföll-
um, eins og oftast áður. Þvert á móti bötnuðu við-
skiptakjör nokkuð á sl. ári, á sama tíma og þjóðar-
útgjöld drógust saman. Fyrir vikið hefur óhjákvæmi-
leg aðlögun gengið mun hraðar fyrir sig og verið
sársaukaminni en ella.
Verð sjávarafurða er tiltölulega hagstætt um þess-
ar mundir og á næstunni virðast litlar líkur á verð-
falli. Efnahagur viðskiptalandanna er að taka við sér
eftir tiltölulega grunna lægð og ekki ástæða til að
gera ráð fyrir öðru en sæmilega góðri eftirspurn á
næstu misserum. Hætta á verðfalli er ennfremur
minni vegna þess að raunvirt verðlag sjávarafurða
mælt í erlendum gjaldmiðli reis ekki eins hátt á síð-
asta hagvaxtarskeiði og oft áður í uppsveiflum. Verð-
lag sjávarafurða í erlendri mynt raunvirt með vísitölu
neysluverðs í viðskiptalöndunum var fyrstu mánuði
Mynd 1
1980 1985 1990 1995 2000
0
2
4
6
8
-2
-4
-6
-8
-10
-12
% af VLF
76
80
84
88
92
96
100
104
108
112
116
1980=100
Viðskiptajöfnuður, raungengi og
viðskiptakjör 1980-2001
Heimildir: Þjóðhagsstofnun, Seðlabanki Íslands.
Raungengi m.v. hlut-
fallsleg laun (hægri ás)
Viðskiptakjör
(hægri ás)
Viðskiptajöfnuður (vinstri ás)