Peningamál - 01.05.2002, Blaðsíða 38
PENINGAMÁL 2002/2 37
ársins 2002 u.þ.b. 6% hærra en að meðaltali undan-
farinn áratug og álíka mikið yfir 20 ára meðaltali.
Þegar raunvirt verðlag sjávarafurða varð lægst árið
1994 var það u.þ.b. 15% lægra en í ársbyrjun 2002.
Má líta á það sem vísbendingu um hve mikil
verðlækkun gæti í versta falli átt sér stað. Til saman-
burðar lækkaði verðlag sjávarafurða um tæplega
fjórðung að raunvirði frá ársbyrjun 1991 fram á mitt
sumar árið 1994. Með efnahagsbata í viðskiptalönd-
unum og fremur slökum horfum á framboði frá
helstu samkeppnislöndum er mikil og skyndileg
lækkun ósennileg.
Meðal þess sem stuðlaði að hjöðnun viðskipta-
halla og bættri stöðu þjóðarbúsins á sl. ári var lækkun
olíuverðs um 4% í erlendri mynt að meðaltali, en
lækkunin var meiri ef litið er til síðustu mánaða árs-
ins. Auk þess dró verulega úr magni innflutningsins.
Horfur á olíumörkuðum eru ævinlega óvissar. Átökin
fyrir botni Miðjarðarhafs og herferð Bandaríkjanna
gegn hryðjuverkasamtökum og ríkjum sem talin eru
styðja þau auka hættu á umtalsverðri verðhækkun,
eins og varð í byrjun ársins. Rúm birgðastaða og verð
í framvirkum viðskiptum gætu á hinn bóginn bent til
lækkunar á næstu misserum (sjá rammagrein 2 um
ástand og horfur á olíumörkuðum á bls. 9).
Þótt fátt bendi til þess að umtalsverð rýrnun á
viðskiptakjörum þjóðarinnar sé fyrir stafni er eigi að
síður rétt að hafa hugfast að breytingar á viðskipta-
kjörum eru lítt fyrirsjáanlegar. Ef verð útfluttra
sjávarafurða lækkaði umtalsvert á sama tíma og olíu-
verð hækkaði og aflabrögð versnuðu gæti það haft
töluverðar þrengingar í för með sér. Líkur á slíku
samspili virðast þó fremur litlar.
Útflutningur jókst töluvert hraðar á sl. ári en spár
Þjóðhagsstofnunar gerðu ráð fyrir, eða um 7,6%.
Verulegur vöxtur hljóp í útflutninginn á síðustu
mánuðum ársins. Á yfirstandandi ári spáir stofnunin
hins vegar dræmum vexti. Mikinn vöxt síðustu mán-
uði ársins 2001 má hugsanlega að nokkru leyti rekja
til þess að útflytjendur sjávarafurða gengu á birgðir
sínar, enda verðlag á erlendum mörkuðum hátt og
gengi krónunnar lágt. Einnig minnkuðu álfram-
leiðendur birgðir sínar á árinu. Kvótastaða er þó góð
á heildina litið. Því ætti ekki að verða umtalsverð
lægð í útflutningi þegar dregur að lokum fiskveiði-
ársins þótt hærra hlutfall þorskkvóta yfirstandandi
fiskveiðiárs hafi þegar verið veitt en á sama tíma
undanfarin ár.
Horfur á stöðugu gengi hafa batnað en afleiðingar
sveiflna í verðbólgu og gengi kunna að koma í ljós
síðar
Jafnvel þótt reiknað sé með töluvert dræmari vexti
útflutnings á yfirstandandi ári, sbr. spá Þjóðhags-
stofnunar, hafa þjóðhagslegar forsendur stöðugleika
batnað umtalsvert. Hjöðnun viðskiptahallans varð
mun hraðari en áður var reiknað með. Halla sem
nemur 2% af landsframleiðslu, eins og Þjóðhags-
stofnun spáir fyrir árið 2002, má telja sjálfbæran.
Vöruskiptaafgangur fyrstu tvo mánuði ársins bendir
enn fremur til þess að viðskiptahallinn gæti orðið enn
minni, eða jafnvel enginn. Því hafa horfur á stöðugu
gengi stórbatnað. Samdráttur þjóðarútgjalda, annað
árið í röð, gæti aftur á móti reynt á fjármálakerfið.
Áraunin verður þó e.t.v. minni en virst gæti við fyrstu
Mynd 2
1980 1985 1990 1995 2000
0
5
10
15
20
25
-5
-10
-15
%
Vöxtur útflutnings og innflutnings 1980-2001
Heimild: Þjóðhagsstofnun.
%-breyting frá fyrra ári
Útflutningur
Innflutningur
Mynd 3
1985 1990 1995 2000
80
85
90
95
100
105
110
115
1990=100
Raunvirt verðlag sjávarafurða í erlendri mynt1
janúar 1984 - mars 2002
1. Raunvirt miðað við verðlag í útflutningslöndum.
Heimildir: Þjóðhagsstofnun, Seðlabanki Íslands.