Peningamál - 01.05.2002, Blaðsíða 41

40 PENINGAMÁL 2002/2
...en góð staða þeirra kann að gefa ranga mynd af
stöðu fyrirtækja í heild
Sú tiltölulega jákvæða mynd sem dregin var upp af
afkomu fyrirtækja hér að framan kann að gefa bjart-
ari mynd af stöðu fyrirtækja í heild en efni standa til.
Í fyrsta lagi gefa Verðbréfaþingsfyrirtækin ekki rétta
mynd af allri flóru fyrirtækja í landinu. Í öðru lagi
hefur lægðin í efnahagslífinu, enn sem komið er, ekki
snert nema fáar atvinnugreinar, enda hagvöxturinn í
fyrra, þrátt fyrir allt, einhver hinn mesti meðal
þróaðra ríkja á því ári. Á hitt ber þó að líta að fyrir-
tæki burðast oft árum saman með vanda í rekstri sem
upphaflega verður til vegna ytri áfalla, áður en þau
leggja upp laupana. Gjaldþrot ná því oft hámarki
jafnvel nokkrum árum eftir að samdráttarskeiði lýk-
ur. Haggögn gefa vísbendingu um viðkvæma stöðu
margra fyrirtækja. Skuldir fyrirtækja jukust enn á sl.
ári. Að hluta til gerðist það með sjálfvirkum hætti
vegna gengislækkunar krónunnar og vísitöluhækk-
unar verðtryggðra lána. Gengisbundnar skuldir juk-
ust um fjórðung á sl. ári. Þar af má rekja 17% til
breytinga á gengi krónunnar. Vöxtur skulda í inn-
lendum gjaldmiðli var minni, eða 15%, sem er þó
töluvert umfram innlenda verðbólgu. Sem hlutfall af
landsframleiðslu námu skuldir fyrirtækja í árslok
128% af landsframleiðslu. Hækkun krónunnar og
meiri landsframleiðsla en áður var reiknað með lög-
uðu stöðuna þó aðeins frá því sem lýst var í nóvem-
berhefti Peningamála.
Greinileg vísbending um að það sverfi að hjá
mörgum fyrirtækjum er fjölgun gjaldþrota og árang-
urslausra fjárnáma á undanförnum árum. Í fyrra
fjölgaði árangurslausum fjárnámum hjá fyrirtækjum,
sem að jafnaði eru fyrirboði gjaldþrota, um tæplega
80% frá fyrra ári og voru meira en þrisvar sinnum
fleiri en árið 1998. Sögulegan samanburð við fyrri
niðursveiflur í efnahagslífinu skortir, þannig að erfitt
er að gera sér grein fyrir hvers má vænta og hversu
næm þessi stærð er fyrir hagsveiflum. Saman-
burðurinn við 1998 kann að vera óhagstæður vegna
þess að það ár var óvenjulega gott. Ennfremur
skortir upplýsingar um hversu háar fjárhæðir eru í
húfi. Nýleg framvinda bendir þó til að harðnað hafi á
dalnum hjá mörgum fyrirtækjum. Gjaldþrotum fjöl-
gaði ekki eins mikið, eða um fimmtung milli áranna
2000 og 2001, en fjölgun árangurslausra fjárnáma
bendir til að þeim kunni að fjölga á næstunni.
Hækkun gengis krónunnar hefur létt á þrýstingi á
fyrirtæki sem eru skuldsett í erlendum gjaldmiðlum.
Að því leyti er staðan betri nú en í nóvember sl. Hins
vegar er rétt að hafa í huga að fyrirtækjum stafar ekki
aðeins hætta af lækkun gengis, heldur af sveiflum í
gengi almennt, þar sem þær leiða til aukins mismun-
ar í afkomu fyrirtækja og auka líkur á mistökum.
Mikilli gengishækkun fylgir því einnig áhætta, sér-
staklega á sviðum þar sem samkeppni ríkir, ef sum-
um fyrirtækjum tekst betur upp við tímasetningu
innkaupa, fjárfestingar og fjármálalegra aðgerða en
öðrum og tekst að bæta samkeppnisstöðu sína og
markaðshlutdeild.
Vaxandi greiðslubyrði heimilanna hefur þrengt
fjárhagslega stöðu þeirra verulega og gæti leitt til
aukinna vanskila
Til að meta hugsanlega hættu sem fjármálakerfinu
kynni að stafa af fjárhagslegri stöðu heimilanna er
nauðsynlegt að skoða samspil ráðstöfunartekna
heimilanna, þ.e.a.s. breytinga sem orðið hafa eða eru
líklegar til að verða á kaupmætti þeirra og dreifingu,
annars vegar og breytinga á greiðslubyrði skulda
heimilanna hins vegar. Í fyrri greinargerðum um
stöðugleika fjármálakerfisins hefur Seðlabankinn oft
beint athyglinni að sívaxandi skuldum íslenskra
heimila, sem eru einhver hin skuldsettustu í heimi.
Hlutfall skulda af ráðstöfunartekjum var 20% í árslok
1980, 80% í árslok 1990 og er talið hafa hækkað úr
160% árið 2000 í 167% á síðasta ári. Hefur skulda-
söfnunin aldrei verið eins hröð miðað við ráðstöfun-
artekjur og árin 1998-2000, en heldur hægði á henni
á síðasta ári. Skuldahlutfall heimila á Íslandi er hærra
Mynd 7
Heimild: Lánstraust hf.
1996 1997 1998 1999 2000 2001
0
200
400
600
800
1.000
1.200
1.400
1.600
1.800
2.000
2.200
Fjöldi
Árangurslaus fjárnám
Gjaldþrot
Fjöldi árangurslausra fjárnáma og
gjaldþrotaúrskurða fyrirtækja 1996-2001