Peningamál - 01.05.2002, Blaðsíða 64

PENINGAMÁL 2002/2 63
bankans voru lækkaðir um 0,5% í mars og 0,8% í
nóvember. Í þeirri miklu umræðu var því meðal
annars haldið að Seðlabankanum að efnahagslægðin
eins og það var kallað væri senn að baki, framundan
væri stórfelldur samdráttur og jafnvel kreppa og
atvinnulífið ætti mjög í vök að verjast. Allt reyndist
þetta mjög orðum aukið. Hagvöxtur var mikill á
liðnu ári þótt hann næði ekki metárunum, og er nú
ætlað að hann hafi verið 3%. Til samanburðar má
geta þess að hagvöxtur í evrulöndum er talinn hafa
verið 1,5% og í stærstu iðnríkjum heimsins 1%. Hag-
vöxtur á Íslandi árið 2001 var því meiri en í flestum
iðnríkjum heimsins. Þá reyndist hagvöxtur á árinu
2000 hafa verið mun meiri en talið var lengst af í
fyrra eða 5½% samkvæmt nýjustu tölum. Fram-
leiðsluspenna í hagkerfinu, þ.e. hagvöxtur umfram
framleiðslugetu, var því mun meiri en fyrri spár
höfðu bent til. Þessi spenna átti sinn þátt í verðbólgu-
þróun liðins árs. Þetta þýðir einnig að framleiðslu-
spennu hefur gætt lengur en áður var talið.
Hins vegar dró úr ofþenslu, og kom það meira við
sumar atvinnugreinar en aðrar. Verulega dró úr inn-
flutningi varanlegra neysluvara eins og bifreiða,
auglýsingatekjur fjölmiðla skruppu saman og eftir-
spurn eftir atvinnuhúsnæði minnkaði svo að dæmi
séu tekin. Það breytir ekki því að áfram var þörf á
aðhaldssamri peningastefnu til að stuðla að jafnvægi
í efnahagslífinu og draga úr þeirri miklu framleiðslu-
spennu sem hér var á síðasta ári. Ekki fer á milli mála
að aðhald í peningamálum stuðlaði að hjöðnun
ofþenslu og lagði um leið grunn að því að hratt gæti
dregið úr verðbólgunni sem fylgdi í kjölfar gengis-
lækkunar krónunnar.
Seðlabankinn framfylgir peningastefnunni ekki
síst með því að stýra vöxtum á peningamarkaði,
einkum með ákvörðun ávöxtunar í endurhverfum
viðskiptum sínum við lánastofnanir. Ávöxtun á
peningamarkaði hefur sterk áhrif á gjaldeyrisstrauma
og þar með á gengi krónunnar og til lengdar á inn-
lenda eftirspurn. Í litlu og opnu hagkerfi skiptir gengi
gjaldmiðilsins töluverðu máli fyrir innlenda verð-
lagsþróun og efnahagslífið almennt. Vaxtabreytingar
hafa þannig áhrif á verðbólgu bæði í bráð og lengd,
til skamms tíma í gegnum gengi krónunnar sem er
næmt fyrir vaxtabreytingum og til langs tíma með
því að hafa áhrif á eftirspurn og framleiðsluspennu.
Rannsóknir Seðlabankans benda til þess að vextir
hafi svipuð áhrif á verðbólgu til lengdar og í öðrum
iðnríkjum. Háir vextir valda því ekki verðbólgu. Þeir
slá á verðbólgu. Seðlabankar í stóru efnahags-
umhverfi, svo sem í Bandaríkjunum og Efnahags- og
myntbandalagi Evrópu, þurfa ekki að hugsa mjög um
gengið þó að þeir geri það stundum í orði kveðnu.
Ástæðan er sú að þessar efnahagsheildir eru sjálfum
sér nógar að verulegu leyti og gengisbreytingar hafa
sáralítil áhrif á verðbólgu. Seðlabanki Íslands getur
hins vegar ekki leyft sér að horfa fram hjá gengis-
þróun, svo mikil áhrif sem hún hefur hér á verðlag.
Tregða Seðlabankans til að lækka vexti síðustu
mánuði tengist ekki síst áhyggjum vegna gengis-
þróunarinnar. Þótt athuganir sýni að gengið muni
líkast til styrkjast frá upphafi til loka þessa árs, sýnir
reynsla undanfarinna vikna að það er mjög viðkvæmt
fyrir utanaðkomandi áhrifum og hefur sveiflast
nokkuð á allra síðustu vikum. Samningar aðila á
vinnumarkaði um rauðu strikin í maí hafa valdið því
að þessi skammtímasjónarmið hafa vegið þyngra en
ella í afstöðu Seðlabankans. Bankinn hefur talið það
afar mikilvægt að stuðla að því að rauðu strikin haldi.
Þá er það einnig ljóst af þeim tölum sem hafa verið
að berast úr hagkerfinu allt til þessa, að öldufaldur
þenslu og spennu í efnahagslífinu reis hærra en áður
var talið og hefur hnigið hægar og minna en reiknað
var með.
Mynd 4
J M M J S N J M M J S N
2000 2001
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
%
Vextir í endurhverfum viðskiptum
Seðlabankans við lánastofnanir 2000-2001
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Nafnvextir
Raunvextir miðað við
vísitölu neysluverðs
Raunvextir miðað
við verðbólguálag