Peningamál - 01.08.2002, Blaðsíða 14

útflutnings í ár og í fyrra, sbr. mynd 10. Þetta hefur
ekki gerst síðan 1961 þegar landsframleiðsla stóð
nánast í stað þrátt fyrir að kaupmáttur útflutnings-
tekna ykist. Kaupmáttur útflutningstekna jókst
stöðugt og nokkuð kröftuglega undanfarin 6 ár, sam-
tals um 46% og um tæplega 10% á sl. ári. Til saman-
burðar dróst kaupmáttur útflutningstekna saman um
11½% á árunum 1987-1992 þegar langvarandi efna-
hagslægð gekk yfir. Ytri skilyrði voru því í raun mjög
hagstæð á sama tíma og aðlögun eftirspurnar var að
ganga yfir en við óhagstæðari skilyrði hefði sam-
drátturinn orðið mun harkalegri. Þetta undirstrikar að
eðli samdráttarins nú er nokkuð annað en jafnan
áður. Fyrst og fremst virðist vera um aðlögun inn-
lendrar eftirspurnar að ræða í kjölfar ofþenslu undan-
farinna ára en hnattræn uppsveifla og síðan aftur-
kippur í upplýsinga- og fjarskiptagreinum hefur
einnig átt þátt í þessum sviptingum.
Hræringar á alþjóðlegum fjármálamörkuðum hafa
margvísleg áhrif á þjóðarbúið
Miklar hræringar hafa verið á alþjóðlegum fjármála-
mörkuðum á undanförnum vikum. Annars vegar
hefur hlutabréfaverð lækkað verulega í flestum iðn-
ríkjum, sbr. rammagrein 2. Hins vegar hefur Banda-
ríkjadalur lækkað gagnvart öðrum gjaldmiðlum.
Lækkun dals gagnvart evru nemur 6½% frá ára-
mótum en viðskiptavegið gengi hans hefur lækkað á
sama tíma um 8,4%. Að verulegu leyti er hér um að
ræða leiðréttingu á hlutabréfaverði og gengi dals sem
lengi hefur verið beðið eftir. Raungengi Bandaríkja-
dals hefur verið langt yfir sögulegu meðaltali um ára-
bil og viðskiptahalli Bandaríkjanna hefur farið vax-
andi. Þá voru hlutabréf enn tiltölulega dýr í Banda-
ríkjunum fyrir síðustu hrinu lækkana.
Þessar hræringar munu aðeins hafa umtalsverð
áhrif á heimsbúskapinn ef þær leiða til þess að upp-
sveiflan sem hafin er í Bandaríkjunum steyti á skeri.
Það er þó langt í frá víst að svo verði. Samdráttur
hefur stundum fylgt í kjölfar mikillar verðlækkunar á
hlutabréfum, en alls ekki alltaf. Ljóst er að batinn í
efnahagslífi margra iðnríkja hefur ekki verið eins
hraður og sumir virðast hafa gert ráð fyrir. Einkum
hefur tekið hagnað fyrirtækja lengri tíma að rétta úr
kútnum en vonir margra stóðu til en efasemdir um
áreiðanleika hagnaðartalna fyrirtækjanna virðast
hafa grafið mjög undan trausti manna sl. vikur.
Leiði hræringar á alþjóðlegum fjármálamörkuð-
um til þess að efnahagslægð haldi innreið sína í
Bandaríkjunum mun það auðvitað hafa neikvæð áhrif
hér á landi. Að því slepptu eru áhrifin á íslenskt þjóð-
arbú einkum tvenns konar. Í fyrsta lagi hefur lækkun
á gengi Bandaríkjadals jákvæð áhrif á viðskiptakjör
og þjóðartekjur til styttri tíma litið. Ástæðan er sú að
viðskipti við Bandaríkin vega þyngra í innflutningi
vöru og þjónustu en í útflutningi. Reyndar vanmetur
þetta áhrifin þar sem olía, bensín og margar hrávörur
eru verðlagðar í Bandaríkjadölum þótt þær séu flutt-
ar inn frá öðrum löndum. Þessi áhrif eru hins vegar
ekki mikil og ættu að fjara út á lengri tíma þegar
verðlagning lagast að undirliggjandi framboðs- og
eftirspurnaraðstæðum. Í öðru lagi veikir lækkun
hlutabréfaverðs í iðnríkjum hreina eignastöðu
þjóðarbúsins. Ástæðan er sú að Íslendingar eiga
umtalsverða hlutabréfaeign erlendis, einkum lífeyris-
sjóðir, en á skuldahlið vega lán og skuldabréf þyngst.
PENINGAMÁL 2002/3 13
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2003*
0
5
10
15
20
25
30
-5
-10
-15
%
Hagvöxtur
Kaupmáttur útflutnings
Þjóðarútgjöld
Hagvöxtur og vöxtur kaupmáttar útflutnings og þjóðarútgjalda 1960-2003
Bráðabirgðatölur 2001. Áætlun 2002. Spá 2003. Heimild: Þjóðhagsstofnun.
Mynd 10
Magnbreyting frá fyrra ári (%)