Peningamál - 01.08.2002, Blaðsíða 28

PENINGAMÁL 2002/3 27
Upphaf krónumarkaðarins
Seðlabankinn hefur aldrei verið beinn aðili að milli-
bankamarkaðnum með krónur en hann hefur þó átt
óbeinan þátt í millibankaviðskiptum með reglulegri
fyrirgreiðslu í ýmsu formi. Árið 1981 má segja að
grunnur að millibankaviðskiptum hafi verið lagður
þegar Seðlabankinn kynnti reglur um svonefndan
víxilkvóta innlánsstofnana. Reglurnar fólu í sér að
viðskiptabankar og stærstu sparisjóðir gátu selt
Seðlabankanum 15 daga víxla innan kvóta, sem
hverri stofnun var úthlutað ársfjórðungslega. Kvót-
inn nam 6% af heildarinnlánum hverrar stofnunar og
skiptist að jöfnu í tvö þrep með misháum forvöxtum.
Ef stofnun notaði ekki kvóta sinn að fullu hækkuðu
lánaþrepin á næsta ársfjórðungi og gátu á þann hátt
allt að því tvöfaldast. Tilgangurinn með þessu var að
gefa innlánsstofnunum möguleika á að mæta óvæntri
rýrnun lausafjárstöðunnar á annan hátt en með yfir-
drætti í Seðlabankanum. Flestar stofnanir nýttu sér
þennan möguleika og opnuðu kvótarnir möguleika
fyrir millibankaviðskipti og komu jafnvel í stað
hinna hefðbundnu endurkaupa. Bankar og spari-
sjóðir, sem þurftu ekki að nota kvóta sína að fullu,
framseldu þá öðrum gegn þóknun.
Á þessum tíma bjuggu innlánsstofnanir ekki við
frelsi í vaxtamálum og hamlaði það millibanka-
viðskiptum. Með auknu vaxtafrelsi (1984) opnaðist
möguleiki til slíkra viðskipta og þá nýttu innláns-
stofnanir sér það. Farnar voru tvær meginleiðir. Í
fyrsta lagi var um að ræða bein reikningslán frá
einum banka til annars, og í öðru lagi gat innláns-
stofnun sem átti ónotaðan víxilkvóta í Seðlabank-
anum framselt hann annarri. Á þessum árum hafði
Seðlabankinn þá stefnu að bankar skyldu jafna
sveiflur í lausafjárstöðu með viðskiptum sín á milli
fremur en með beinum viðskiptum við bankann.
Fjármögnun með millibankalánum, samkvæmt regl-
um um lausafjárhlutfall innlánsstofnana, kom til
dæmis ekki til frádráttar á lausu fé lántakenda innan
ákveðinna marka. Þann 10. mars 1987 var framsal
víxilkvóta við Seðlabankann lagt niður og fékk því
millibankamarkaðurinn aukið vægi í stjórnun lausa-
fjárstöðu einstakra stofnana.
Seðlabankinn hélt þó áfram reglubundinni fyrir-
greiðslu sinni í millibankaviðskiptum. Í kringum
1991 gátu innlánsstofnanir t.d. selt bankanum víxla
til mjög skamms tíma (5 daga). Þetta voru dýr lán og
aðeins notuð ef engin önnur úrræði voru til að afstýra
yfirdrætti á viðskiptareikningi í Seðlabankanum.
Einnig gátu innlánsstofnanir selt bankanum ríkis-
víxla gegn því að þær myndu kaupa þá aftur eftir 10
daga.
Halldór Sveinn Kristinsson1
Millibankamarkaður með krónur
1. Höfundur starfar á markaðsstofu peningamálasviðs Seðlabanka
Íslands.
Á íslenskum peningamarkaði er starfræktur skipulagður millibankamarkaður með skammtímalán í
krónum á milli banka og sparisjóða. Millibankaviðskipti gegna mikilvægu hlutverki á peningamarkaði,
einkum mjög stutt lán vegna lausafjárstöðu, en einnig koma lengri lán við sögu. Markaðurinn er sýni-
legur og samfelldur þar sem markaðsaðilar gefa upp leiðbeinandi vaxtatilboð fyrir inn- og útlán sín á
milli í ákveðinn tíma, t.d. yfir nótt, viku, í mánuð og ár. Markaðurinn, í þeirri mynd sem hann er nú, var
mótaður af Seðlabanka Íslands í samvinnu við banka og sparisjóði og hófst árið 1998. Í þessari grein
verður farið yfir upphaf millibankamarkaðarins með krónur, þróun hans og núverandi fyrirkomulag.