Peningamál - 01.08.2002, Blaðsíða 40

PENINGAMÁL 2002/3 39
banken gagnvart ríkisstjórnum. Þegar bankinn lýsti
einhliða yfir verðbólgumarkmiði í janúar 1993 var
það ekki fyrst og fremst merki um sjálfstæði bankans
heldur þær ógöngur sem efnahagsstjórnin var komin
í.9
Í yfirlýsingu Riksbanken fólst, að frá og með
1995 skyldi að því stefnt að verðbólga yrði 2%, með
þolmörkum upp á ±1%. Með því að hafa þolmörkin
þau sömu í báðar áttir gaf bankinn til kynna að hann
liti það jafnalvarlegum augum að verðbólga væri
undir 2%-markmiðinu og hún væri yfir því. Ekki
voru gerðar aðrar breytingar á starfsemi bankans
1993. Ástæðan fyrir því að verðbólgumarkmiðið tók
ekki gildi fyrr en 1995, eða um tveimur árum eftir
yfirlýsingu bankans, var sú að bankinn taldi sig ekki
geta komið í veg fyrir fyrirsjáanlega tímabundna
aukningu verðbólgu vegna gengislækkunar og því
var talið rétt að leyfa þessum áhrifum að hjaðna áður
en markmiðið tæki formlega gildi.
Í byrjun árs 1999 tóku hins vegar gildi ýmis lög
sem styrktu sjálfstæði bankans verulega10 og lög-
festu stöðugt verðlag sem meginmarkmið bankans.11
Bankinn sjálfur ákveður tölulegt gildi verðbólgu-
markmiðsins og ekki þarf samþykki ráðherra eins og
t.d. er kveðið á um í íslensku lögunum, í Bretlandi og
víðar. Ríkisstjórnin ákveður gengisstefnuna, en það
er seðlabankans að ákveða hvernig hún er fram-
kvæmd.
Samkvæmt seðlabankalögunum er Riksbanken
stofnun sem heyrir undir sænska þingið, en skýrt er
kveðið á um það í stjórnarskránni að engin stofnun
megi ákveða hvaða ákvarðanir bankinn taki í
peningamálum.12 Lögbundið er að bankinn tilkynni
ráðherra allar ákvarðanir sem varða peningamála-
stefnuna. Ef verðbólga liggur utan við þolmörkin
skal bankinn skýra hvað veldur því.
Stofnanauppbygging og gagnsæi
Grundvallarbreyting var gerð á stjórnkerfi bankans
og ákvarðanatöku í peningamálum í því skyni að
auka sjálfstæði hans. Stjórn bankans, ábyrgð á
greiðslukerfi og fjármálalegum stöðugleika og
ákvarðanir í peningamálum eru í höndum banka-
stjórnar. Bankastjórnina skipa 6 menn í fullu starfi.
Hér er því um að ræða fjölskipaða peningamálanefnd
með stjórnunarhlutverk. Formaður bankastjórnar er
jafnframt aðalbankastjóri bankans en hinir eru allir
varabankastjórar. Ljóst er af skipan núverandi banka-
stjórnar að megináhersla er lögð á hagfræðimenntun
(eini stjórnarmaðurinn sem ekki er hagfræðingur er
viðskiptafræðingur) og fjölþætta reynslu. Algengast
er að meðlimir bankastjórnarinnar hafi reynslu úr
seðlabanka, af fjármálamarkaði, hagfræðirannsókn-
um eða úr ráðuneytum, en einnig af starfi fyrir verka-
lýðshreyfingu og í stjórnmálum.
Ellefu manna bankaráð er skipað af þinginu, eins
og áður, en hlutverk þess er verulega breytt sam-
kvæmt nýju lögunum. Bankaráðið ræður bankastjór-
ana og segir þeim upp störfum og tekur ákvörðun um
hver bankastjórnarmanna gegni hlutverki formanns
bankastjórnar. Að öðru leyti er núverandi hlutverk
bankaráðsins eftirlit með starfsemi bankans. For-
maður og varaformaður bankaráðsins eiga rétt á að
sitja fundi bankastjórnar en taka ekki þátt í ákvörð-
unum í peningamálum.
Helstu rök fyrir fjölskipaðri peningamálanefnd
hafa verið þau að þannig sé betur tryggt að ákvarð-
anir í peningamálum séu faglegar.13 Einnig er talið
skipta máli fyrir stöðugleika peningamálastjórnunar
að skipunartími nefnda sé langur (t.d. verulega lengri
en kjörtímabil til þings). Talið er að langur skipunar-
tími stuðli að stöðugleika í stjórn bankans og dragi úr
pólitískum áhrifum.
Í gamni segja Svíar að í raun geti hver og einn
bankastjórnarmaður komið með sína eigin verð-
bólguspá á fundi bankastjórnar. Þetta er vissulega rétt
en reyndin er þó sú að sérfræðingar bankans vinna
verðbólguspá fjórum sinnum á ári, og er hún síðan
rædd á fundum bankastjórnar. Bankastjórnarmenn
eru ekki alltaf sammála og fram hefur komið ágrein-
9. Þáverandi fjármálaráðherra og þáverandi bankastjóri Riksbanken
hrósa sér báðir af því að hafa tekið af skarið.
10. Hér er um að ræða ýmsar lagabreytingar. Þær sem mestu máli skipta
eru breyting á lögum um Riksbanken og breyting á stjórnarskránni
(Regeringsformen). Frumvörpin komu fyrst fram 1997. Þar sem hluti
breytinganna snerti breytingu á stjórnarskránni þurfti að kjósa til þings
og samþykkja þau aftur áður en þau yrðu að lögum. Aðild Svía að ESB
og ákvæði Maastrichtsáttmálans um starfsemi Seðlabanka Evrópu áttu
einnig sinn þátt í breytingu á fyrirkomulaginu.
11. „Upprätthålla ett fast penningvärde,“ 2. gr. 1. kafla seðlabankalaganna.
12. 12. grein 9. kafla í Regeringsformen. „Ingen myndighet får bestämma
hur Riksbanken skall besluta i frågor som rör penningpolitik.“
13. Í úttekt sinni á Seðlabanka Nýja-Sjálands komst Svenson (2001) að
því að einn helsti galli á stjórn peningamála þar sé að seðlabanka-
stjórinn einn taki endanlegar ákvarðanir í peningamálum en ekki fjöl-
skipuð nefnd.