Peningamál - 01.11.2002, Síða 39

38 PENINGAMÁL 2002/4
tímalána eru tiltölulega hagstæð er líklegt að hægt
dragi úr misvægi erlendra skammtímaeigna og
-skulda.
Gengishækkun krónunnar hefur styrkt efnahags-
reikning skuldugra fyrirtækja en gjaldþrotum fjölgar
samt
Í fyrra varð efnahagur margra fyrirtækja í landinu
fyrir umtalsverðum áföllum vegna gengislækkunar
krónunnar og má rekja nokkur gjaldþrot að hluta til
þeirra sviptinga, enda eru skuldir margra fyrirtækja
að verulegu leyti í erlendum gjaldmiðlum. Í ár hafa
áhrif gengislækkunarinnar í fyrra gengið til baka að
verulegu leyti, eins og glögglega kemur fram í reikn-
ingum fyrirtækja sem skráð eru í Kauphöll Íslands.
Stór hluti þeirra er að vísu útflutningsfyrirtæki. Því
jókst framlegð þeirra á sama tíma og efnahags-
reikningur varð fyrir barðinu á gengislækkun krón-
unnar og þar með bolmagn þeirra til að standa undir
auknum skuldbindingum. Framlegð sjávarútvegs-
fyrirtækja varð reyndar meiri í fyrra en áður hefur
þekkst, enda afurðaverð á erlendum markaði afar
gott, á sama tíma og hækkun erlendra gjaldmiðla
skilaði fleiri krónum í tekjur. Á yfirstandandi ári
hefur framlegð fyrirtækja sem skráð eru í Kauphöll
Íslands áfram verið mjög góð og þau hafa skilað
umtalsverðri veltuaukningu, eða sem nemur 14,5% á
fyrri helmingi ársins. Hagnaður eftir skatta hefur
aukist verulega. Staða fyrirtækja í upplýsingatækni,
verslun, þjónustu og samgöngum hefur einnig skán-
að, en verður þó áfram að teljast fremur veik, enda
vegur innanlandsstarfsemi þar þyngra en í sjávar-
útvegi og iðnaði. Áætlað er að hagnaður innanlands-
greina eftir skatta árið 2002 verði u.þ.b. 6% en hagn-
aður útflutningsgreina rúmlega 10%. Gjaldþrot og
rekstrarvandi sem upp hafa komið meðal fyrirtækja í
verslun og þjónustu eru hins vegar einkum á meðal
fyrirtækja sem ekki eru skráð á hlutabréfamarkaði.
Samkvæmt könnun Seðlabankans og fjármálaráðu-
neytisins í samvinnu við Gallup á væntingum 400
fyrirtækja virðast minni fyrirtækin almennt ekki eins
bjartsýn á þróun veltu og hagnaðar á þessu ári og þau
stærri.3 Eigi að síður telur einnig meirihluti þeirra að
hagnaður og velta aukist. Undantekning eru meðal-
stór fyrirtæki með 50-99 starfsmenn, sem telja að
veltan verði minni í ár. Fyrirtæki í iðnaði og fram-
leiðslu gera ráð fyrir lítils háttar samdrætti í veltu. Að
raungildi gera öll fyrirtækin aðeins ráð fyrir lítils
háttar veltuaukningu og því líklegt að raunsamdráttur
verði hjá töluvert stórum hópi fyrirtækja.
Skuldir fyrirtækja hafa aukist hröðum skrefum
undanfarin ár, eins og greint hefur verið frá í fyrri
úttektum. Í fyrra var skuldasöfnunin sérlega mikil,
sem að töluverðu leyti má rekja til gengislækkunar
krónunnar. Í lok ársins voru skuldir fyrirtækja við
lánakerfið taldar 963 ma.kr., eða því sem næst 130%
af landsframleiðslu. Þar af voru erlendar skuldir
tæplega helmingur. Lauslega áætlað verða skuldir
fyrirtækja í lok yfirstandandi árs nokkru minni í hlut-
falli við landsframleiðslu, eða sem nemur u.þ.b.
125%. Þessi umskipti má rekja til hækkunar á gengi
krónunnar í ár, en reiknað er með 14% hækkun krón-
unnar á árinu í þessu mati, sem jafngildir 12% lækk-
un erlendra gjaldmiðla. Til þess að gefa vísbendingu
um hvaða þýðingu þetta hefur fyrir afkomu fyrir-
tækja má nefna að án gengishækkunar krónunnar
hefðu erlendar skuldir þeirra í árslok líklega orðið
nálægt 60 ma.kr. meiri og greiðslubyrði (þ.e. vextir
og afborganir) nálægt 20 ma.kr. þyngri en ella. Því er
ljóst að gengishækkun krónunnar hefur létt umtals-
verðri byrði af ýmsum skuldsettum fyrirtækjum.
Það kemur þó ekki í veg fyrir að eftirköst skulda-
söfnunar síðustu ára birtist í fjölgun gjaldþrota.
Fyrstu níu mánuði ársins voru gjaldþrot fyrirtækja
þegar orðin álíka mörg og allt árið í fyrra, en þá fjölg-
aði þeim einnig verulega. Fjölgun árangurslausra
fjárnáma hjá fyrirtækjum bendir til að gjaldþrotum
Heimild: Lánstraust hf. og Hagstofa Íslands.
357
248 253
298
361372
317
249
446
412
388
292
241
1990 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
Fjöldi
Samtals 1. ársfj.
2. ársfj. 3. ársfj.
4. ársfj.
Gjaldþrot fyrirtækja 1990-2002
Mynd 2
3. Nánar er greint frá niðurstöðum könnunarinnar á bls. 10 í greininni
Þróun og horfur í efnahags- og peningamálum.