Peningamál - 01.11.2002, Blaðsíða 40

muni einnig fjölga á næsta ári. Hátt hlutfall launa í
vergum þáttatekjum og samsvarandi lágt hlutfall
hagnaðar gæti verið vísbending um undirliggjandi
vanda hjá öðrum fyrirtækjum en þeim sem skráð eru
í Kauphöll Íslands.
Hjöðnun verðbólgu styrkir stöðu heimilanna en
aukinna fjárhagserfiðleika gætir vegna hærri
greiðslubyrðar
Eftir mikla skuldasöfnun árum saman og ört vaxandi
greiðslubyrði á sl. ári má búast við að þeim heimilum
fjölgi sem eiga í verulegum fjárhagslegum erfið-
leikum. Vísbending um þetta er fjölgun árangurs-
lausra fjárnáma hjá einstaklingum. Fyrstu 9 mánuði
ársins voru þau 28% fleiri en á sama tíma í fyrra og
meira en tvöfalt fleiri en að jafnaði árin 1996-1999.4
Eigi að síður eru aðstæður heimilanna að mörgu
leyti betri en horfur voru á um tíma. Hjöðnun
verðbólgunnar á árinu leiddi til þess að kaupmáttur
launa varð meiri á árinu en talið var í byrjun þess.
Horfur eru á að á árinu hækki laun nokkru meira en
spáð var í ársbyrjun og verðlag minna. Frá sjónarhóli
fjármálastöðugleika verður hins vegar að taka með í
reikninginn að launahækkunum er nokkuð misdreift,
þ.e.a.s. þær hafa verið mun meiri í opinbera geiran-
um en einkageiranum. Á fyrsta fjórðungi ársins hafði
kaupmáttur launa í einkageiranum rýrnað u.þ.b. um
2% frá fyrra ári, en á þeim þriðja mældist 1,5% kaup-
máttarauki og horfur eru á að á árinu í heild haldist
kaupmáttur í einkageiranum u.þ.b. óbreyttur frá fyrra
ári. Atvinnuleysi heldur hins vegar áfram að aukast
jafnt og þétt, að teknu tilliti til árstíðarsveiflu. Frá því
í apríl sl. hefur þróunin verið svipuð á höfuðborgar-
svæðinu og landsbyggðinni.
Í nýrri þjóðhagsspá Seðlabankans er gengið út
frá litlum vexti kaupmáttar ráðstöfunartekna á þessu
og næsta ári.5 Vöxtur kaupmáttar ráðstöfunartekna
verður því það lítill að kaupmáttur sumra heimila
mun rýrna milli ára. Skattalegar breytingar, t.d.
umtalsverð lækkun vaxtabóta vegna hækkunar á
fasteignamati sakir eignatengingar, ýtir undir mis-
munandi kaupmáttarþróun. Raunvaxtabyrði heimil-
anna hefur aukist enn frekar á þessu ári. Kaupmáttur
ráðstöfunarfjár eftir nettólántökur og vexti, sem
töluvert var fjallað um í Peningamálum 2002/2,
minnkar því líklega enn frekar á milli áranna 2001
og 2002.
Skuldir heimilanna hafa í ár aukist enn frekar í
hlutfalli við ráðstöfunartekjur. Gera má ráð fyrir að í
lok þessa árs muni skuldirnar nema ríflega 175% af
ráðstöfunartekjum, samanborið við 170% um sl. ára-
mót. Að undanförnu hefur aukningin orðið hvað mest
í húsnæðislánum, sem jafnan eru til langs tíma.
Þessar tölur benda til þess að þótt heimilin hafi orðið
að draga umtalsvert úr neyslu sinni í fyrra og á þessu
ári hefur enn ekki komið til þess að þau dragi úr
skuldsetningu líkt og gerst hefur víða erlendis við
svipaðar aðstæður.
Verð íbúðarhúsnæðis hefur haldist hærra en reiknað
var með en verð atvinnuhúsnæðis hefur lækkað um-
talsvert
Eins og fjallað er um í greininni Þróun og horfur í
efnahags- og peningamálum hefur verð íbúðarhús-
næðis haldist hærra en reiknað var með. Að raungildi
lækkaði íbúðaverð á höfuðborgarsvæðinu töluvert á
sl. ári, en á yfirstandandi ári hefur það hækkað nokk-
uð. Raktar hafa verið hér að framan ýmsar ástæður
þessarar þróunar, svo sem hækkun hámarkslána,
breytingar á félagslega íbúðakerfinu sem komu til
PENINGAMÁL 2002/4 39
4. Kröfuhafar (Tollstjórinn í Reykjavík vegur þar þyngst) gera almennt
ekki lengur kröfur um gjaldþrot nema eignir séu fyrir hendi, annars eru
árangurslaus fjárnám látin duga. Á það einkum við um einstaklinga og
skýrir fækkun gjaldþrota þeirra árin 2001 og 2002.
Heimild: Lánstraust hf.
716 704 1.019
1.123 1.350
1.730
896 849
841 829
1.326
1.775
556 638
756 820
1.055
1.281
751 810
1.046
1.169
1.662
1997 1998 1999 2000 2001 2002
0
500
1.000
1.500
2.000
2.500
3.000
3.500
4.000
4.500
5.000
5.500
Fjöldi
1. ársfj. 2. ársfj.
3. ársfj. 4. ársfj.
Fjöldi árangurslausra fjárnáma hjá
einstaklingum 1997-2002
Mynd 3
5. Í þjóðhagsspá fjármálaráðuneytis í október var gert ráð fyrir nokkru
meiri kaupmáttaraukningu ráðstöfunartekna eða um 1,5% milli 2001
og 2002 og 2% á næsta ári.