Peningamál - 01.11.2002, Qupperneq 53

52 PENINGAMÁL 2002/4
1. Inngangur
Við mótun peningastefnunnar þarf Seðlabankinn að
reyna að meta hversu mikið af mældum verðbreyt-
ingum má rekja til þátta sem endurspegla viðvarandi
eða almenna þróun verðbólgu og hversu mikið rekja
má til þátta sem líklega hafa einungis tímabundin
áhrif á verðbólguþróun. Þar sem slíkar verðbreyt-
ingar endurspegla yfirleitt breytingar á verðhlut-
föllum, skattabreytingar eða mjög tímabundna fram-
boðshnykki sem breyta verðlagi án þess að hafa áhrif
á viðvarandi verðbólgu er almennt rétt að líta fram
hjá þeim við mótun peningastefnunnar. Áhrif slíkra
verðbreytinga á verðbólguvæntingar ættu yfirleitt að
vera takmörkuð en áhrif verðbreytinga sem hafa
meiri viðvarandi áhrif á almenna verðbólgu ættu að
vera mun meiri. Til að auðvelda aðgreiningu milli
þessara tveggja aðskildu orsaka verðbreytinga hafa
margir seðlabankar gripið til þess ráðs að skilgreina
mælikvarða á undirliggjandi verðbólgu. Þessir mæli-
kvarðar eiga að auðvelda bönkunum mótun peninga-
stefnunnar og útskýringu ákvarðana sinna fyrir
almenningi og stjórnvöldum. Það ætti að auka
líkurnar á því að verðbólguvæntingar almennings
endurspegli fremur undirliggjandi verðlagshorfur en
tímabundnar sveiflur í verðlagi sem leiðréttast munu
innan skamms tíma.2 Þetta ætti að draga úr þeim
sveiflum í framleiðslu og stýrivöxtum sem að jafnaði
fylgja því að halda verðbólgu í námunda við verð-
bólgumarkmið bankans.
Sú leið sem oftast er farin við mótun á mæli-
kvarða á undirliggjandi verðbólgu er að reyna að
undanskilja þá þætti sem helst endurspegla tíma-
Þórarinn G. Pétursson1
Mat á kjarnaverðbólgu og notkun
við mótun peningastefnunnar
1. Höfundur er deildarstjóri rannsóknardeildar hagfræðisviðs Seðlabanka
Íslands og lektor við Háskólann í Reykjavík. Höfundur vill þakka Rós-
mundi Guðnasyni aðstoð við gagnaöflun og Má Guðmundssyni gagn-
legar ábendingar. Þær skoðanir sem hér koma fram eru höfundar og
þurfa ekki að endurspegla skoðanir Seðlabanka Íslands.
Í samræmi við sameiginlega yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar og Seðlabanka Íslands frá 27. mars 2001 um
verðbólgumarkmið og breytta gengisstefnu hefur Seðlabankinn, í samráði við Hagstofu Íslands, mótað
tvo mælikvarða á undirliggjandi verðbólguþróun sem bankinn ætlar að hafa til hliðsjónar við mótun
peningastefnunnar með vísitölu neysluverðs, sem verðbólgumarkmið bankans miðast við. Í þessari grein
er fjallað um rökin fyrir því að notast við slíka mælikvarða við mótun peningastefnunnar og aðferðina
við val þeirra. Sá fyrri undanskilur verð grænmetis, ávaxta, búvöru og bensíns og sá seinni útilokar
einnig verð opinberrar þjónustu.
2. Vel má hugsa sér að almenningur hafi þegar lært að líta framhjá slíkum
verðsveiflum í almennri vísitölu neysluverðs og byggi þar með
ákvarðanir sínar í raun á einhverjum mælikvarða á undirliggjandi
verðbólgu. Miðað við reynslu undanfarinna ára virðist hins vegar
mega ætla að nokkuð skorti á að almenningur hafi yfir að ráða slíkri
þekkingu. Það er því mikilvægt hlutverk Seðlabankans að kenna
almenningi að líta framhjá slíkum sveiflum og horfa frekar til lengri
tíma og undirliggjandi verðbólguþróunar. Hluti af slíkri kennslu er ein-
mitt að miða peningastefnuna að einhverju leyti við mælikvarða á
kjarnaverðbólgu.