Peningamál - 01.11.2002, Side 56

Vísbendingargildi útilokaðra undirþátta
Verðbólga 1-2 ár fram í tímann er meginviðmið
peningastefnu seðlabanka með verðbólgumarkmið.
Núverandi verðbólga hefur hins vegar áhrif á verð-
bólgu í framtíðinni og er því mikilvæg vísbending
við mótun peningastefnunnar. Því þarf að hafa í huga
að þættir sem eru mikilvæg vísbending um fram-
tíðarþróun almenns verðlags séu ekki undanskildir
við mat á kjarnaverðlagi, þ.e. ekki má undanskilja
þætti úr mælikvarðanum sem draga úr spágetu fyrir
framtíðarþróun verðbólgu og þannig úr vísbending-
argildi mældrar kjarnaverðbólgu fyrir aðhaldsstig
peningastefnunnar. Undirþætti sem hafa lítil áhrif á
almenna verðlagsþróun í nútíð og framtíð ætti hins
vegar að vera óhætt að útiloka.
2.2. Yfirlit yfir mismunandi aðferðir
Margvíslegar aðferðir eru notaðar við mat á kjarna-
vísitölu. Í meginatriðum má skipta þessum aðferðum
í tölfræðilegar aðferðir og aðferðir sem útiloka
ákveðna undirliði úr almennri vísitölu neysluverðs
(sjá t.d. Roger, 1998, og Hogan, 2000).
Í fyrra tilvikinu eru tölfræðilegar aðferðir notaðar
til að draga úr, að hluta eða öllu leyti, áhrifum liða
sem hverju sinni sveiflast meira en fyrirfram er búið
að skilgreina, óháð því um hvaða undirliði er að ræða
hverju sinni. Ein algeng nálgun er að endurvega
undirþætti vísitölunnar á grundvelli sögulegra staðal-
frávika. Vægi undirliða sem hafa sveiflast mikið er
því minnkað í föstu hlutfalli við staðalfrávik þeirra.
Önnur leið er að notast við svokallað klippt meðaltal
(e. trimmed mean) þar sem ákveðið hlutfall sveiflu-
mestu undirþátta hverju sinni eru teknir út úr vísi-
tölunni. Í báðum þessum tilvikum tekur samsetning
vísitölunnar breytingum við hverja mælingu eftir því
sem sveiflur í undirþáttum breytast. Þriðja leiðin er
að nota margvíð tímaraðalíkön til að reyna að að-
skilja verðbreytingar sem rekja má til breytinga á
framboðshlið hagkerfisins frá verðbreytingum sem
rekja má til breytinga á eftirspurnarhlið hagkerfisins
(sjá t.d. Quah og Vahey, 1995).
Í seinna tilvikinu eru ákveðnir undirliðir vísi-
tölunnar teknir út úr henni í eitt skipti fyrir öll. Þessir
liðir gætu t.d. verið liðir sem sveiflast mikið eða eru
utan áhrifasviðs peningastefnunnar. Algengt er t.d. að
taka út undirþætti eins og landbúnaðarvörur, en verð
þeirra er töluvert sveiflukennt, bensínverð, en verð
þess er bæði sveiflukennt og utan áhrifasviðs pen-
ingastefnunnar, og aðra sveiflukennda undirþætti.
Einnig er algengt að taka út verð háð opinberum
ákvörðunum og reyna að leiðrétta fyrir áhrifum
óbeinna skatta og niðurgreiðslna, sem eingöngu hafa
tímabundin áhrif á verðbólgu. Kosturinn við þessa
aðferð er að auðveldara er að túlka mælikvarða á
undirliggjandi verðbólgu byggða á þessari aðferð en
ef byggt er á tölfræðilegum aðferðum þar sem erfitt er
að sjá hvaða upplýsingar er verið að útiloka og hvaða
upplýsinga er tekið tillit til. Gallinn er hins vegar sá
að með útilokunaraðferðinni er verið að sleppa öllum
upplýsingum sem þessir undirþættir geyma, einnig
þeim sem geta endurspeglað raunverulegar breytingar
í undirliggjandi markaðsaðstæðum. Þar að auki eru
tímabundin áhrif undirþátta sem áfram eru í vísi-
tölunni ekki undanskilin í mælikvarðanum á kjarna-
verðbólgu. Því getur verið æskilegt að hafa fleiri en
einn mælikvarða á kjarnaverðbólgu og túlka þróun
þeirra í samhengi við þróun heildarvísitölunnar.
2.3. Mælingar kjarnaverðbólgu í einstökum löndum
Nokkuð er misjafnt eftir löndum hvort mælikvarðar á
undirliggjandi verðbólgu eru notaðir við ákvörðun
55 PENINGAMÁL 2002/4
Tafla 1 Mismunandi verðlagsviðmiðanir landa
með formlegt verðbólgumarkmið
Formleg
viðmiðunarvísitala Lönd
Vísitala neysluverðs Ástralía1, Brasilía, Chíle, Filippseyjar,
Ísland, Ísrael, Kanada, Kólumbía,
Mexíkó, Noregur, Nýja-Sjáland1, Perú,
Pólland, Sviss, Svíþjóð, Tékkland2,
Ungverjaland
Kjarnaverðsvísitala Bretland3, Suður-Afríka3, Suður-Kórea4,
Tæland5
1. Seðlabankar Ástralíu og Nýja-Sjálands hættu að miða verðbólgumark-
mið sitt við kjarnaverðbólgu 1998 (Ástralía) og 1999 (Nýja-Sjáland)
þegar neysluverðsvísitala þeirra var endurskilgreind og vaxtakostn-
aður húsnæðislána tekinn út úr vísitölunni.
2. Seðlabanki Tékklands miðaði verðbólgumarkmið sitt við kjarnaverð-
bólgu (vísitölu neysluverðs án verðs háðs opinberum ákvörðunum og
án beinna áhrifa óbeinna skatta og niðurgreiðslna) fram til apríl 2001
þegar bankinn hóf að miða stefnuna við almenna vísitölu neysluverðs.
3. Seðlabankar Bretlands og Suður-Afríku miða við vísitölu smásölu-
verðs án vaxtakostnaðar húsnæðis.
4. Seðlabanki Suður-Kóreu miðar við vísitölu neysluverðs án verðs land-
búnaðarvara og olíu.
5. Seðlabanki Tælands miðar við vísitölu neysluverðs án orkuverðs og
verðs óunninnar matvöru.