Peningamál - 01.11.2002, Side 65

64 PENINGAMÁL 2002/4
gönguaðila og annarra aðila sem annast einstaka
þætti í uppgjörsferlinu. Traust markaðsaðila á öryggi
verðbréfauppgjörs er jafnframt nauðsynleg forsenda
virkra fjármálamarkaða.
Skilvirkni er annar mikilvægur eiginleiki verð-
bréfauppgjörskerfa. Óskilvirkni í starfsemi slíkra
kerfa leiðir til þess að kostnaður vegna verðbréfaút-
gáfu hækkar og ávöxtun verður lægri en ella.
Örugg og skilvirk verðbréfauppgjörskerfi stuðla
þannig að skilvirku og traustu fjármálakerfi og fjár-
málastöðugleika.
Alþjóðleg samvinna um öryggi og skilvirkni verð-
bréfauppgjörskerfa
Á undanförnum árum hefur átt sér stað alþjóðleg
samvinna um að stuðla að fjármálastöðugleika og
traustu fjármálakerfi. Alþjóðaverðbréfaeftirlitsnefnd-
in IOSCO (e. International Organization of Sec-
urities Commissions) er vettvangur samstarfs verð-
bréfaeftirlitsyfirvalda frá meira en eitt hundrað
ríkjum. Tilgangur samstarfsins er að stuðla að vand-
aðri reglusetningu fyrir innlenda og erlenda verð-
bréfamarkaði. Tækninefnd IOSCO hefur mjög látið
sig varða uppgjör verðbréfa og gefið út skýrslur um
það efni.
Greiðslu- og uppgjörsnefndin CPSS (e. The
Committee on Payment and Settlement Systems) er
samstarfsvettvangur seðlabanka frá 10 stærstu iðn-
ríkjum heims (G10). Markmið nefndarinnar er að
fylgjast með og greina þróun í tilhögun greiðslu-
miðlunar og uppgjörs og móta stefnu í þeim efnum.
Seðlabankar utan iðnríkjanna 10 hafa tekið virkan
þátt í starfi nefndarinnar. Nefna má að árið 2001 gaf
nefndin út skýrslu um svonefndar kjarnareglur fyrir
kerfislega mikilvæg greiðslukerfi.3 Seðlabanki
Íslands hefur lagt þessar reglur til grundvallar þróun-
ar greiðslukerfa hér á landi.4 CPSS hefur samþykkt
víðtæka áætlun um vinnu við stefnumótun varðandi
verðbréfauppgjör.
CPSS og tækninefnd IOSCO hafa átt samstarf um
eflingu skilvirkni og öryggis verðbréfauppgjörskerfa.
Í desember 1999 mynduðu CPSS og IOSCO starfs-
Greiðslufallsáhætta (e. credit risk): Áhættan af því að
mótaðili muni ekki að öllu leyti gera upp kröfu, annað-
hvort þegar hún verður gjaldkræf eða einhverntíma eftir
að hún varð gjaldkræf.
Höfuðstólsáhætta (e. principal risk): Áhættan af því að
seljandi afhendi verðbréf án þess að fá greiðslu eða að
kaupandi greiði án þess að fá afhent verðbréf. Verðmæti
verðbréfsins/verðbréfanna eða greiðslunnar er þá í hættu.
Kerfisáhætta (e. systemic risk): Áhættan af því að vanefnd
einnar stofnunar í verðbréfauppgjörskerfi leiði til þess að
önnur stofnun í kerfinu geti ekki staðið við skuldbind-
ingar sínar. Slíkur brestur getur leitt til lausafjár- eða
eiginfjárvanda sem ógnað getur stöðugleika og trausti á
mörkuðum.
Lagaáhætta (e. legal risk): Áhættan af því að aðili verði
fyrir tjóni vegna þess að lög eða reglugerðir eru ekki í
samræmi við reglur verðbréfauppgjörskerfisins, uppgjörs-
tilhögun eða eignarréttindi og aðra hagsmuni sem verð-
bréfauppgjörskerfinu er treyst fyrir. Lagaáhætta skapast
einnig ef beiting laga og reglugerða er óljós eða ómark-
viss.
Lausafjáráhætta (e. liquidity risk): Áhættan af því að
mótaðili muni ekki gera upp kröfu að fullu þegar hún
verður gjaldkræf heldur einhvern tíma eftir gjalddaga.
Rekstraráhætta (e. operational risk): Áhættan af því að
ágallar í upplýsingakerfum, ótraust innra eftirlit, mannleg
mistök eða slæmir stjórnunarhættir valdi tjóni.
Uppgjörsáhætta (e. settlement risk): Áhættan af því að
uppgjör fari ekki fram eins og til var ætlast. Uppgjörs-
áhætta er samheiti yfir greiðslufallsáhættu og lausafjár-
áhættu.
For-uppgjörsáhætta (e. pre-settlement risk): Áhættan af
því að mótaðili verði gjaldþrota áður en að uppgjöri
kemur.
Vistunaráhætta (e. custody risk): Áhættan af því að verð-
bréf sem varðveitt er hjá vistunaraðila glatist vegna
gjaldþrots hans, gáleysis, misnotkunar eða svika.
1. Tilmæli CSPP/IOSCO, bls. 46-49.
Rammi 1 Tegundir áhættu í verðbréfauppgjörskerfum1
3. Á ensku: BIS, CPSS: Core Principles for Systematically Important
Payment Systems, janúar 2001.
4. Tómas Örn Kristinsson, bls. 58-63.