Peningamál - 01.11.2002, Blaðsíða 81

80 PENINGAMÁL 2002/4
Góðir málstofugestir!
Ég kalla erindi mitt hér í dag Verkefni og starfshættir
nútíma seðlabanka. Ég ætla því ekki að fjalla um
gengisstefnuna og framtíð krónunnar, eins og þegar
ég talaði síðast á þessum vettvangi, enda fór Seðla-
banki Íslands á verðbólgumarkmið 20 dögum síðar.
Né heldur mun ég fjalla um ástand og horfur í
íslenskum efnahagsmálum eða stefnuna í peninga-
málum, eins og ég geri gjarnan, nema þá til að út-
skýra betur meginviðfangsefnið. Það er mér ánægja
að geta fjallað um þetta efni hér í dag, því að mér
hefur fundist á umræðunni að undanförnu, m.a. í
tengslum við umfjöllun um skipun seðlabankastjóra,
að nokkuð skorti á skilning á því hver verkefni
Seðlabanka Íslands eru.
Vandinn í þessu sambandi er hins vegar sá að það
eru fyrst og fremst sérfræðingar og yfirstjórnendur
Seðlabankans sem hafa mikla þekkingu á þessu máli.
Þeir hafa lært þau fræði sem seðlabankastarfsemi
byggist á og hafa síðan yfirleitt í mörg ár fylgst náið
með þróun hins alþjóðlega seðlabankaheims. Það er
hins vegar skiljanlegt að þeir vilji síður blanda sér í
umræður sem snúast fyrst og fremst um skipun í ein-
stakar seðlabankastjórastöður, en þá er áhuginn á
málefnum Seðlabankans reyndar oft mestur. Í staðinn
er þá oft leitað til aðila sem hafa stundum sorglega
lítinn skilning á því hvað verkefni nútíma seðlabanka
snúast um.
Ég tel heppilegt að þróunin hér á landi fari í þessu
efni í svipaðan farveg og í þeim löndum sem nú eru
talin til mestrar fyrirmyndar varðandi starfsemi
seðlabanka, eins og t.d. í Bretlandi og Svíþjóð. Þar
halda stjórnendur og sérfræðingar seðlabankanna
ótal erindi og kynningar, jafnvel nánast í viku hverri,
til að útskýra fyrir almenningi, hagsmunaaðilum og
stjórnmálamönnum hvað það er sem seðlabankarnir
eru að gera og af hverju. Þekking og upplýsing er
sjaldnast til hins verra og það er almennt viðurkennt
að peningastefna virkar því betur sem skilningur á
henni er meiri.
Eðli og hlutverk seðlabanka
Seðlabankar urðu yfirleitt til annaðhvort sem bankar
ríkisins (Evrópa) eða sem miðbankar bankakerfisins
(t.d. Bandaríkin). Í fyrra tilfellinu var þeim ætlað að
styðja við bakið á ríkinu með margvíslegum hætti,
t.d. varðandi lánsfjáröflun, en í því síðara var þeim
ætlað að koma í veg fyrir fjármálakreppur.2 Hver sem
uppruninn var varð seinna hlutverkið fljótlega mikil-
vægara, sérstaklega eftir að þeir fengu einkarétt á
útgáfu lögeyris. Þar sem seðlabankarnir voru bankar
ríkisins, réðu yfirleitt yfir megninu af gjaldeyrisforða
landanna og gátu í krafti ofangreindrar einokunar
„prentað peninga” til að fleyta öðrum bönkum yfir
lausafjárerfiðleika, urðu þeir bankar bankanna. Það
Már Guðmundsson1
Verkefni og starfshættir nútíma seðlabanka
Erindi á málstofu Viðskiptaháskólans á Bifröst, 17. október 2002.
1. Aðalhagfræðingur Seðlabanka Íslands. Að meginstofni samhljóða
erindi sem haldið var á málstofu Viðskiptaháskólans í Bifröst.
Höfundur vill þakka Elínu Guðjónsdóttur, Ingimundi Friðrikssyni og
Þórarni G. Péturssyni fyrir gagnlegar ábendingar. Skoðanir eru
höfundar og þurfa ekki nauðsynlega að endurspegla skoðanir banka-
stjórnar Seðlabanka Íslands. 2. Sjá t.d. Goodhart (1988).