Peningamál - 01.11.2002, Blaðsíða 82

PENINGAMÁL 2002/4 81
var ekki fyrr en enn síðar að þessi staða var nýtt til að
reka virka peningastjórnun, sem í dag er megin-
hlutverk flestra seðlabanka.3 Möguleikinn á stjórn
peningamála í hagstjórnarskyni, eins og við þekkjum
hana í dag, var lengi vel takmarkaður vegna gull-
fótarins sem var við lýði fram að fyrri heims-
styrjöldinni, auk þess sem hagstjórnarfræði voru mun
vanþróaðri en í dag. Samandregið getum við því sagt
að meginhlutverk seðlabanka séu eftirfarandi:
• Útgáfa seðla og myntar.
• Stöðugleiki fjármálakerfisins í heild, þ.m.t. virkt
og öruggt greiðslukerfi.
• Varðveisla gjaldeyrisforða.
• Stjórn peningamála með þjóðhagsleg markmið að
leiðarljósi.
Seðlabankar geta auðvitað gegnt margs konar öðrum
verkefnum, en það er þá sakir þess að stjórnvöld hafa
tekið þar um sérstaka ákvörðun en ekki vegna þess
að þau séu órjúfanlegur hluti af eðli seðlabanka.
Dæmi um þetta er eftirlit með einstökum fjármála-
stofnunum, umsjón með lántökum ríkissjóðs og sam-
skipti við alþjóðastofnanir.
Fræðilegur grundvöllur peningastjórnunar
Ég ætla hér fyrst og fremst að beina sjónum mínum
að peningastjórnunarhlutverki seðlabanka. Það er
meginhlutverk flestra seðlabanka í dag. Það hefur
einnig átt sér stað gífurlega mikil framþróun á því
sviði á undanförnum árum og þaðan kemur titill
erindisins, þ.e. verkefni og starfshættir nútíma seðla-
banka. Þessi framþróun byggist á mun nánara sam-
spili fræðilegrar hagfræði og seðlabankastarfsemi en
raunin var fyrir nokkrum áratugum. Hagfræðikenn-
ingar um markmið, verklag og skipulag seðlabanka
hafa verið í mikilli framþróun og það er meiri eining
um þær meðal hagfræðinga og seðlabankamanna en
var. Þær hafa haft umtalsverð áhrif á starfsemi og
skipulag seðlabanka víða um heim. Fræðilegur
grundvöllur peningastjórnunar seðlabanka er því
mun traustari en áður. Reyndar er það svo að sams
konar þróun er að mínu mati í gangi varðandi hitt
meginhlutverkið, þ.e. varðveislu fjármálalegs
stöðugleika, en hún er styttra á veg komin og nær
kannski aldrei jafn langt, m.a. þar sem viðfangsefnin
eru í sumu töluvert ólík. Seðlabankar eru stöðugt að
breyta vöxtum upp og niður og því verður til fjöldi
mælinga á áhrifum þeirra á hagkerfið. Fjármála-
kreppur verða hins vegar sem betur fer mjög sjaldan
í hverju landi og eru innbyrðis ólíkar um margt. Það
eru hins vegar tengsl á milli þessara tveggja megin-
sviða, eins og ég kem að síðar.
Sem dæmi um þær spurningar sem leitast er við
að svara með vísindalegum hætti á grundvelli fræði-
kenninga og reynslu má nefna:
• Hvernig virka stjórntæki seðlabanka, einkum
vextir, á hagkerfið?
• Í hvaða mæli er heppilegt að seðlabankar bindi
hendur sínar fyrirfram varðandi beitingu stjórn-
tækja? Dæmi um slíkt eru yfirlýsingar um fast-
gengisstefnu eða tiltekið verðbólgumarkmið.
• Hvaða einfaldar reglur varðandi vaxtabreytingar
virka vel? Þá er t.d. verið að huga að reglum sem
skila árangri í því að verðbólgumarkmið náist en
lýsa um leið vel raunverulegum viðbrögðum
seðlabanka við hagsveiflum. Dæmi um slíka
reglu er hin vel þekkta Taylor-regla.
• Hvaða tillit á að taka til eignaverðs og eigna-
verðsbóla við ákvörðun peningastefnunnar?
• Hvernig er heppilegast að taka tillit til óvissu við
ákvörðun peningastefnunnar?
• Hvernig er heppilegast að skipuleggja ákvörð-
unartöku í peningamálum? Skila peningastefnu-
nefndir betri árangri en t.d. ákvarðanir eins seðla-
bankastjóra sem styðst við ráðgjöf?
Sumar af þessum spurningum hafa fengið betri
svör en aðrar sem eru óútkljáðar og til mikillar um-
fjöllunar um þessar mundir hjá fræðimönnum og
seðlabankamönnum. Ég mun fjalla um nokkur af
þessum atriðum en fyrst vil ég útskýra hvað peninga-
stjórn er og hver áhrifin af henni eru á hagkerfið.
Hvað felst í stjórn peningamála?
Stjórn peningamála felur í sér aðgerðir seðlabanka til
að hafa áhrif á peningamagn í umferð og/eða vexti á
peningamarkaði með tiltekin þjóðhagsleg markmið
að leiðarljósi. Þetta getur seðlabanki vegna einok-
unar sinnar á útgáfu lögeyris, sakir þess að viðskipta-
bankar eru þvingaðir til að eiga við hann innláns- og
3. Goodhart (áður ívitnaður) bls. 7 segir að „...sögulega er það í raun svo
að peningastjórnunarhlutverkinu var bætt við fjármálaeftirlitshlutverk-
ið en ekki öfugt“. (Lausleg þýðing höfundar.)