Peningamál - 01.11.2002, Síða 85

Þrennt leiðir af þessu. Í fyrsta lagi að trúverðug-
leiki seðlabankans getur skipt miklu varðandi miðl-
unarferli peningastefnunnar. Með trúverðugleika er
átt við að aðilar hagkerfisins trúi því að seðlabankinn
hafi getu og vilja til að ná því verðbólgumarkmiði
sem honum er sett. Ef slík trú er til staðar er auð-
veldara fyrir seðlabankann að ná markmiði sínu því
að væntingarnar á markaðnum hjálpa honum. Það er
einnig auðveldara fyrir hann að jafna hagsveifluna
eða hjálpa fjármálafyrirtækjum í erfiðleikum því að
grunsemdir vakna síður um að hann hafi eitthvað
annað í hyggju. Ef trúverðugleiki er lítill getur t.d.
vaxtalækkun leitt af sér hækkun verðbólguvæntinga.
Tilætluð lækkun raunvaxta verður þá minni en ella
og þar með verða örvunaráhrif á hagkerfið minni.
Sama verður uppi á teningnum gagnvart genginu.
Viðvarandi skortur á trúverðugleika leiðir ennfremur
til aukins áhættuálags í vöxtum. Þeir verða því hærri
en ella með neikvæðum afleiðingum fyrir hagvöxt og
lífskjör.
Í öðru lagi þarf peningastefnan að vera framsýn.
Formlegar spár og mat á horfum í efnahagsmálum
gegna því lykilhlutverki við mótun peningastefnunn-
ar. Dæmi um þetta er að verðbólguspá Seðlabanka
Íslands er mikilvægasta viðmið ákvarðana í peninga-
málum.8
Í þriðja lagi, og það sem skiptir mestu máli í
mínum huga, er að ákvarðanir í peningamálum eru
alltaf teknar við skilyrði óvissu. Þessi óvissa er
„undir, yfir og allt um kring“, ef svo má til orða taka.
Það er ekki einungis að framtíðin sé alltaf í eðli sínu
óviss. Til viðbótar kemur að óvissa ríkir einnig um
ástandið á ríkjandi stund þar sem hagstærðir eru
oftast mældar með nokkurri töf. Einnig ríkir óvissa
um hvert sé rétta líkanið af hagkerfinu, hvernig
miðlunarferli peningastefnunnar sé og hvernig
markaðsaðilar bregðist við ákvörðunum í peninga-
málum hverju sinni. Í mínum huga er það eitt af
meginverkefnum seðlabanka að reyna eftir megni að
yfirvinna áhrifin af þessari óvissu. Það gerir hann
aðallega með þrennum hætti. Í fyrsta lagi með því að
búa yfir öflugu kerfi til að vaka yfir ástandi og horf-
um í efnahagsmálum. Í öðru lagi með því að þreifa
sig áfram varðandi breytingar á vöxtum, þ.e. breyta
þeim oftar og í smærri skrefum en hann myndi vænt-
anlega gera ef hann vissi allt um núið og framtíðina.9
Í þriðja lagi með því að hafa innra kerfi til að ræða
ástand og horfur og hvað réttast sé að gera í peninga-
málum og nýta þannig sem best þá þekkingu sem býr
í bankanum. Ef ekki væri þessi óvissa gætu seðla-
bankar verið mun minni. Að lokum er rétt að hafa í
huga að óvissan verður aldrei að fullu yfirunnin og
þess vegna verður peningastefna í framkvæmd alltaf
blanda af vísindum og list.
Þar sem þetta er svo mikilvægt langar mig að
nefna tvö dæmi sem tengjast óvissunni. Það fyrra er
kerfi Seðlabanka Íslands til að meta ástand og horfur
í efnahagsmálum. Það kerfi er viðamikið og hefur
verið að eflast á undanförnum misserum, enda varð
mikilvægi framsýnnar peningastefnu enn meira en
áður eftir að bankanum var sett verðbólgumarkmið. Í
kerfið fara töluverðir starfskraftar. Lýsa má kerfinu
með eftirfarandi hætti:
Mat á hagvísum: Í hvert skipti sem nýjar hagtölur eru
birtar eru þær teknar til skoðunar. Í hverjum mánuði
skoðar og greinir hagfræðisvið bankans síðan vel yfir
100 innlendar hagstærðir sem yfirleitt eru á mánaðar-
legri tíðni eða hærri.
Spár: Seðlabankinn gerir fjórum sinnum á ári verð-
bólguspár til a.m.k. tveggja ára. Í tengslum við þær er
lagt ítarlegt mat á þá þætti efnahagsmála sem mestu
skipta fyrir verðlagsþróunina. Seðlabankinn kynnir
sér einnig spár annarra.
Markaðsvaka: Markaðsstofa bankans á peninga-
málasviði fylgist náið með þróun á innlendum fjár-
málamörkuðum og er í nánum tengslum við aðrar
fjármálastofnanir.
Úrtakskannanir: Seðlabankinn lætur reglulega gera
úrtakskannanir á væntingum og áformum heimila og
fyrirtækja.
Samtöl: Fulltrúar bankans eiga samtöl við marg-
víslega aðila í þjóðfélaginu til að fá frá þeim upp-
84 PENINGAMÁL 2002/4
8. Umfjöllun um fyrirkomulag peningastefnu með formlegu verðbólgu-
markmiði er að finna í grein Þórarins G. Péturssonar (2000a).
9. Blinder (1998) fjallar um stjórn peningamála við skilyrði óvissu með
fræðilegum og aðgengilegum hætti í senn, en hann nýtur þess að vera
akademískur hagfræðingur í hæsta gæðaflokki sem jafnframt hefur
reynslu af því að sitja í peningastefnunefnd seðlabanka Bandaríkjanna.
Hann minnir á Brainard-regluna, þ.e. við skilyrði óvissu ber að ákveða
hvað yrði gert ef stikar líkana sem notuð eru við ákvörðun peninga-
stefnunnar væru þekktir með vissu, og gera síðan minna. Það styður
við kenninguna um að heppilegra sé að breyta vöxtum í mörgum minni
skrefum fremur en fáum stórum.