Peningamál - 01.11.2002, Qupperneq 88

sjálfstæði og kanna síðan hvert sé samband þess við
ýmsar mikilvægar hagstærðir.13 Hvað iðnríki varðar
virðast þessar rannsóknir benda til þess að aukið
lagalegt seðlabankasjálfstæði fari með tölfræðilega
marktækum hætti saman við lægri verðbólgu (sjá t.d.
meðfylgjandi mynd sem sýnir þetta fyrir 18 iðnríki á
árunum 1980-89) en ekkert samband virðist vera við
hagvöxt. Hins vegar er jákvætt samband á milli
seðlabankasjálfstæðis og hagvaxtar í þróunarríkjum.
Sú niðurstaða gæti verið í samræmi við þá tilgátu að
þegar verðbólga fer upp fyrir ákveðið stig (virðist
vera í kringum 15%) verður neikvætt samband á
milli hennar og hagvaxtar.
Það eykur sem sagt árangur við stjórn peninga-
mála ef seðlabankar hafa fullt sjálfstæði til þess að
beita stjórntækjum sínum til að ná markmiði um
verðstöðugleika. Það eiga hins vegar að vera stjórn-
völd sem skilgreina markmið seðlabanka en ekki þeir
sjálfir. Hin hliðin á sjálfstæði seðlabanka er að þeir
standi reikningsskil gerða sinna í tvíþættri merkingu,
þ.e. að þeir séu gerðir ábyrgir fyrir að ná þeim mark-
miðum sem þeim hafa verið sett og að þeir útskýri
stefnuna í peningamálum fyrir stjórnvöldum og
almenningi. Til að auðvelda reikningsskil peninga-
stefnunnar og til að stuðla að auknum trúverðugleika
hennar þarf hún að vera gagnsæ. Þannig þarf seðla-
banki að útskýra opinberlega hvernig hann sér fyrir
sér áhrif peningastefnunnar á efnahagslífið og lýsa
því hvernig hann hyggst ná markmiði sínu. Hann
þarf einnig að útskýra vel hvernig þær aðgerðir sem
hann grípur til hverju sinni tengjast markmiði hans
annars vegar og mati hans á ástandi og horfum í
efnahagsmálum, einkum varðandi verðbólgu, hins
vegar.
Ákvarðanir í peningamálum
Ákvörðun seðlabanka í vaxtamálum er veigamesta
þjóðfélagslega ákvörðunin sem hann tekur. Í raun og
veru er vald seðlabanka að öðru leyti takmarkað.
Sem dæmi má taka Seðlabanka Íslands. Að slepptri
ákvörðun í vaxtamálum tekur hann ákvarðanir um
inngrip á gjaldeyrismarkaði, stærð og samsetningu
gjaldeyrisforða, bindiskyldu, lausafjárkvöð og reglur
um gjaldeyrisjöfnuð lánastofnana. Þá getur bankinn
veitt lánastofnunum í erfiðleikum lán ef hann telur
þess þörf til að varðveita traust á fjármálakerfi
landsins. Í öllum öðrum málum sem Seðlabankinn
kann að hafa afskipti af er hann ráðgjafi eða verktaki
ríkisstjórnar eða einstakra ráðherra og háður ákvörð-
unarvaldi þeirra. Það er í sjálfu sér mjög eðlilegt,
enda ná rökin fyrir sjálfstæði seðlabanka ekki til
þessara sviða. Það er því mikill misskilningur að
bankastjórar seðlabanka fari með einhvers konar
órætt allsherjarvald á sviði hagstjórnar. Vald seðla-
banka er miklu takmarkaðra en vald ríkisstjórna,
enda eðlilegt þar sem þeir hafa ekki sama lýðræðis-
lega umboð. Ríkisstjórnir ráða yfir miklu fleiri
tækjum og ráðstafa miklu meiri fjármunum. Þær hafa
því miklu meiri áhrif á framvindu efnahagsmála,
einkum að því er varðar langtímaþróun. Það eru því
hálfgerðar goðsagnir þegar verið er að halda því fram
að seðlabankastjórar séu valdamestu menn í efna-
hagsmálum einstakra landa.
Hvað sem þessu líður skiptir miklu máli hvernig
ákvarðanir í peningamálum eru teknar. Sú skipan
sem algengust er orðin í iðnríkjum allavega, er að
þessar ákvarðanir eru teknar af fjölskipuðum
peningastefnunefndum. Rannsóknir sem gerðar hafa
verið benda einnig til þess að ákvarðanir teknar af
nefndum séu yfirleitt betri en þegar um sé að ræða
einn einstakling.14 Óvissan sem ég ræddi um hér að
framan er einnig í mínum huga viðbótarröksemd
fyrir nefndarfyrirkomulaginu.
PENINGAMÁL 2002/4 87
14. Nýleg rannsókn af þessu tagi var framkvæmd af starfsmönnum
Englandsbanka með þátttöku hagfræðistúdenta við London School of
Economics. Niðurstöður er að finna í Lombardelli og Talbot (2002).
Tilraunir af þessu tagi voru lengi vel ekki tíðkaðar í hagfræði en
Nóbelsverðlaunin í hagfræði í ár voru einmitt veitt fyrir þróun tilrauna
í hagfræði..
Mynd 3
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7
0
2
4
6
8
10
12
14
Verðbólga (%)
Samband verðbólgu og lagalegs sjálfstæðis
seðlabanka í nokkrum ríkjum
1. Á mælikvarðanum 0 (minnsta sjálfstæði) til 1 (mesta sjálfstæði).
Heimild: Cukierman (1992).
Lagalegt sjálfstæði seðlabanka1