Peningamál - 01.11.2002, Blaðsíða 89

Þýðir þetta dauðadóm hugmyndarinnar um einn
seðlabankastjóra? Já, ef við erum að tala um að einn
maður taki allar ákvarðanir í peningamálum. Nei, ef
við erum að tala um einn aðalbankastjóra sem hefur
peningastefnunefnd með sér til að taka þessar
ákvarðanir. Þannig er fyrirkomulagið t.d. í Banda-
ríkjunum, Bretlandi og Svíþjóð, svo að dæmi séu
tekin. Þannig eiga t.d. níu meðlimir sæti í peninga-
stefnunefnd Englandsbanka, þ.e. seðlabankastjórinn,
tveir varaseðlabankastjórar, aðalhagfræðingur, yfir-
maður peningamálaaðgerða og fjórir utanaðkomandi
sérfræðingar. Flestir meðlimir peningastefnunefnda
þessara þriggja banka eru hagfræðingar með reynslu
af hagstjórn, rannsóknum eða af fjármálamarkaði.
Sérfræðingar á sviði þjóðhagfræði, hagstjórnar og
seðlabankastarfsemi eru fleiri en eiginlegir við-
skiptabankamenn, enda eru þær ákvarðanir sem þess-
ar nefndir taka eðlisólíkar ákvörðunum í viðskipta-
bönkum.15 Þessum nefndum er gert að halda fundi
með reglulegu millibili og tilkynna í lok þeirra um
ákvörðun sína. Þess utan er þeim gert að birta a.m.k.
úrdrátt úr fundargerðum sínum að ákveðnum tíma
liðnum og gera þingi og þjóð með reglulegu millibili
rækilega grein fyrir framkvæmd stefnunnar í
peningamálum.
Hvað er það svo sem þessar nefndir eru að ræða
og hvað er þar með meginhlutverk seðlabankastjóra?
Jú, þær ræða mest um það hvert sé ástand og horfur í
efnahagsmálum og hvert vaxtastigið eigi því að vera.
En þær ræða líka mismunandi mat á því hvernig
vextir hafa áhrif á hagkerfið, þ.e. hvað sé „rétta“
líkanið af hagkerfinu. Þær ræða hvort grípa eigi inn í
gjaldeyrismarkað, hvort og hvernig peningastefnan
eigi að taka tillit til eignaverðs og fleira af þessu tagi.
Í þessu efni njóta þær aðstoðar heils skara af hag-
fræðingum, en að lokum er það þeirra að taka af-
stöðu. Meðlimir peningastefnunefndanna eru síðan
út um allt þjóðfélagið til að útskýra þá hugsun sem að
baki mati og ákvörðunum þeirra liggur.
Seðlabanki Íslands
Hvernig stendur þá Seðlabanki Íslands í þessu sam-
hengi? Allavega miklu betur en fyrir nokkrum árum,
enda hafa á örfáum árum verið gerðar miklar
breytingar á þeim ramma sem bankinn starfar eftir og
hann hefur þróað starfshætti sína og skipulag.
Bankinn hefur haft verðbólgumarkmið síðan í mars
2001. Ný lög um Seðlabanka Íslands voru samþykkt
á Alþingi í maí á sama ári. Í þeim voru bankanum sett
markmið í samræmi við þá hugsun að verðbólga sé
þegar öllu er á botninn hvolft peningalegt fyrirbæri.16
Bankinn öðlaðist fullt sjálfstæði til að beita tækjum
sínum til að ná þeim markmiðum sem honum hafa
verið sett. Formlega er það forsætisráðherra sem
setur bankanum verðbólgumarkmiðið en í fram-
kvæmd hefur það verið ákvarðað í samráði og sátt.
Verðbólgumarkmiðið er 2½%. Vegna ástandsins sem
ríkti í þjóðarbúskapnum þegar ákveðið var að bank-
inn færi á verðbólgumarkmið var gefinn aðlögunar-
tími og skyldi markmiðið nást eigi síðar en 2003. Nú
er útlit fyrir að það geti náðst fyrr.
Á grundvelli laganna hefur Seðlabankinn sett sér
starfsreglur um undirbúning, rökstuðning og kynn-
ingu ákvarðana í peningamálum, sem byggja á þeim
hugmyndum sem ég hef hér reifað um reikningsskil
og gagnsæi.17 Reglurnar byggjast á eftirfarandi
meginsjónarmiðum:
• „Að tryggt sé eftir föngum að við ákvarðanir í
peningamálum nýtist upplýsingar sem máli
skipta og þekking starfsmanna Seðlabankans.
• Að við ákvarðanir í peningamálum séu viðhöfð
bestu fagleg vinnubrögð og að þær séu vel grund-
aðar og í samræmi við markmið bankans.
• Að ákvörðunarferlið auki gagnsæi peningastefn-
unnar og auðveldi kynningu á henni.
• Að fyrir liggi eftirá hvernig einstakar ákvarðanir
voru teknar og hvaða ráð og rök lágu að baki.“
Samkvæmt lögunum fer þriggja manna banka-
stjórn með ákvörðunarvald í peningamálum. Hún ber
jafnframt ábyrgð á verðbólguspá bankans og mati
hans á ástandi og horfum í efnahagsmálum. Aðrir
sem að ferlinu koma eru því ráðgjafar. Ársfjórð-
ungslega er gerð verðbólguspá, og er hún undirbúin
á hagfræðisviði bankans. Spáin er birt í ársfjórð-
ungsriti bankans, Peningamálum, ásamt mati hans á
ástandi og horfum í efnahagsmálum og rökstuðningi
fyrir stefnunni í peningamálum hverju sinni. Banka-
88 PENINGAMÁL 2002/4
16. Sjá Peningamál 2001/2 og 2001/3.
17. Sjá Peningamál 2002/1.
15. Reynsla af starfi í fjármálastofnunum getur hins vegar komið sér vel
varðandi hitt meginhlutverk seðlabanka, þ.e. að stuðla að virku og
öruggu fjármálakerfi.