Peningamál - 01.11.2002, Blaðsíða 93

92 PENINGAMÁL 2002/4
ast á almennum fjármálamarkaði en eru jafnan skilyrt
því að efnahagsumbætur eigi sér stað í lántöku-
ríkjunum. Auk þess að veita hefðbundin lán og neyð-
arlán hefur sjóðurinn unnið með skuldsettum þróun-
arríkjum í þeim tilgangi að létta skuldabyrði þeirra.
Iðnríki hafa ekki haft þörf fyrir fjárhagsaðstoð sjóðs-
ins um langt skeið. Ísland fékk síðast lán frá sjóðnum
árið 1982 og rifja má upp að Bretland samdi á miðj-
um áttunda áratugnum um lán frá sjóðnum. Um
þessar mundir eru 88 aðildarríki Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins með lánasamninga við hann og eru útistand-
andi lán hans nú jafnvirði um 90 milljarða Banda-
ríkjadala. Stærstu lánasamningar sem gerðir hafa
verið í ár eru við Tyrkland og Brasilíu. Bæði löndin
hafa lent í umtalsverðum þrengingum en vinna að því
skipulega í samvinnu við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn
að koma efnahagsmálum sínum á réttan kjöl. Undan-
farið hefur einnig verið leitað leiða til að koma
Argentínu til aðstoðar. Þar hefur ríkt neyðarástand í
efnahagsmálum síðan stjórnvöld hættu að geta greitt
af erlendum lánum sínum undir lok síðasta árs og
gengi argentínska pesans var aftengt gengi Banda-
ríkjadals.
4. Fjármálastöðugleiki
Í kjölfar fjármálakreppunnar sem reið yfir Asíu árið
1997 réðust Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn og Alþjóða-
bankinn í aðgerðir til að styrkja innviði í fjármála-
kerfum aðildarríkjanna í samstarfi við stjórnvöld.
Þetta sameiginlega verkefni er mat á fjármálastöðug-
leika (e. Financial Sector Assessment Program,
FSAP) og hófst það árið 1999. Alþjóðagjaldeyris-
sjóðnum var falið að meta fjármálakerfi aðildarlanda,
kanna uppbyggingu þeirra, áhættuþætti og laga-
umgjörð. Í lok ársins 2000 kom sendinefnd frá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum til Íslands, skipuð sér-
fræðingum um fjármálastöðugleika og greiðslu-
miðlunarkerfi. Gerð var úttekt á því hverjir væru
styrkleikar og veikleikar fjármálakerfisins og hversu
ítarlega væri fylgt alþjóðlegum viðmiðunum varð-
andi fjármálamarkaði. Ísland var eitt af fyrstu
aðildarríkjum sjóðsins sem gekkst undir heildstæða
úttekt á fjármálastöðugleika. Niðurstöður úttektar-
innar voru birtar á heimasíðum Seðlabankans og
Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Stefnt er að því að ljúka
við úttekt allra 184 aðildarlandanna á árinu 2005 og
er það verk vel á veg komið.
5. Eftirgjöf skulda fátæku ríkjanna
Mörg fátæk ríki, einkum í Afríku, munu ekki ráða við
að endurgreiða erlendar skuldir sínar án utanaðkom-
andi aðstoðar. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn og Al-
þjóðabankinn hafa í sameiningu komið á laggirnar
framkvæmdaáætlun til að létta skuldabyrði af stór-
skuldugum fátækum ríkjum (e. Heavily Indebted
Poor Countries (HIPC) Initiative). Áætlunin byggist
á þátttöku alþjóðasamfélagsins, þá einkum alþjóð-
legra fjármálastofnana, og miðast að því að koma
greiðslubyrði stórskuldugra ríkja í viðráðanlegt horf
til frambúðar. Í HIPC-áætluninni er ennfremur lögð
sérstök áhersla á að efla samfélagslega þætti í þátt-
tökuríkjunum, einkum heilsugæslu og menntun, enda
sé það grunnforsenda fyrir frekari þjóðfélagsupp-
byggingu og efnahagsumbótum. Skilyrði fyrir aðstoð
gegnum HIPC-áætlunina eru einkum tvö. Annars
vegar þarf skuldastaða ríkis að vera óviðráðanleg og
hins vegar þarf það að sýna fram á samstarfsvilja og
getu til að takast á hendur endurbætur og uppbygg-
ingu í efnahagsmálum í samvinnu við bæði Alþjóða-
gjaldeyrissjóðinn og Alþjóðabankann. Fyrsta skrefið
er að ríki setji fram áætlun sem miðar að því að draga
úr fátækt (e. Poverty Reduction Strategy Paper,
PRSP). Þessi áætlun er gerð í samvinnu við stjórn-
völd, sjóðinn, bankann og í nánu samstarfi við
breiðan hóp heimamanna. Framkvæmdin er í hönd-
um heimamanna en sjóðurinn og bankinn fylgjast
með og gefa ráð eftir föngum. Að jafnaði er gert ráð
fyrir að áætluninni sé fylgt í eitt ár áður en frammi-
staða er metin og ákvörðun tekin um næsta skref, og
þá er samið um ný eða áframhaldandi markmið. Gert
er ráð fyrir að lánardrottnar séu sveigjanlegir og
aðstoði við HIPC-áætlunina. Sem fyrr er miðað við
að fylgt sé skynsamlegri stefnu í efnahagsmálum og
leitast við að viðhalda efnahagslegum stöðugleika
ásamt því að vinna að kerfisumbótum. Þegar um-
sömdum markmiðum er náð eru skuldir afskrifaðar
eða lækkaðar þannig að eftirstandandi skuldir séu
viðráðanlegar, svo fremi að ekki komi til óvæntra
utanaðkomandi áfalla.
6. Stjórnfesta
Hugtakið stjórnfesta (e. governance) nær meðal
annars yfir stjórnun á fjármálum hins opinbera og
almenna hagstjórn auk lagaramma stjórnvalds-
aðgerða. Í seinni tíð hefur athyglin einnig beinst að
stjórnfestu í atvinnulífi, ekki síst í stórfyrirtækjum.